Depo Çeşitleri

İşletmelerin tedarik zinciri bağlamında sahip oldukları depolar, birçok farklı amaca hizmet etmektedir. Bazı depolar, firmaların üretim için gerekli ham maddeyi depolamak için kurdukları ham madde depoları iken bazı depolar da dağıtım maliyetlerinden tasarruf etmek için kurdukları dağıtım merkezi depolarıdır. Ayrıca firmalar; bazı pazarlarda genel depo kullanımı dolayısıyla mülk sahibi olamazken bazı pazarlarda kendi depolarını işletebilir, özel depolara sahip olabilir. Depolar, sahip oldukları farklı özelliklere göre çeşitli sınıflara ayrılır.

• Mülkiyet biçimine,
• İşletme fonksiyonlarına,
• Yerleşim yerine,
• Saklanan ürünün tür ve özelliklerine,
• Hava koşullarından korunma derecesine ve
• Otomasyon düzeyine göre farklı sınıflara ayırmak mümkündür.

MÜLKİYET BİÇİMİNE GÖRE DEPO TÜRLERİ

Depoları mülkiyet biçimlerine göre özel depolar, genel depolar, kamu kurum ve kuruluşlarına ait depolar ve antrepolar olarak dört sınıfa ayırmak mümkündür. Firmalar işlem hacimlerine, depo kullanım amaçlarına, içinde bulundukları sektöre ve stratejik hedeflerine göre farklı mülkiyet biçimindeki depolara sahip olabilir. 

Özel Depolar: Bu tür depo mülkiyetinde deponun arazi, bina ve ekipmanı firmaya aittir. Bunun için firma, bir yatırım maliyetine katlanmaktadır. Ayrıca depoda gerçekleştirilecek operasyonlar için gerekli olan iş gücü, taşıma araçları; deponun yönetim, kontrol ve izleme maliyetleri; sigorta, elektrik, su gibi giderler ve depoda meydana gelebilecek iş kazası, hasar, hırsızlık vb. rizikolar depo sahibine aittir. Bu tür depo tipinin kullanımında genellikle çiftçiler kendi çiftlik alanları içinde; toptancılar iş merkezlerinin, üreticiler imalat tesislerinin yakınında depolama yaparlar.

Genel Depolar: Bu tür depo mülkiyetinde deponun sahipliği, üretici firma haricinde kişi veya kurumlara aittir. Bu depolarda farklı firmalar, ürünlerini kira karşılığı saklayabilmektedir. Bu tür depoların faaliyet gösterebilmesi için yasal izin alınmış olması gerekmektedir. Bu depolar genellikle üretici, toptancı, ihracatçı veya ithalatçı firmalar tarafından kullanılmaktadır.

KAMU KURUM VE KURULUŞLARINA AİT DEPOLAR

Bu depolar, devlet kurum ve kuruluşları tarafından sahiplenilmekte, yönetilmekte ve kontrol edilmektedir. Bu tür depolar, kamu kurum ve kuruluşlarının depolama ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla kullanılmaktadır. Örneğin devlet hastanesi, üniversite, adliye, belediye gibi devlete ait kurum ve kuruluşlar faaliyetlerini gerçekleştirebilmek amacıyla çeşitli ürünleri depolarında saklamaktadır.

ANTREPOLAR

Bu tür depolar, gümrük ücretine, vergiye veya benzeri başka ödemelere tabi olan fakat ödemeleri yapılmamış ürünlerin saklanması için kullanılmaktadır. Bu tür depolardaki faaliyetler, devlet kanunları gereğince belirlenmiş özel kurallar ile sınırlandırılmıştır. Her ülkenin kendine özgü antrepo depolama kural ve şartları bulunmaktadır. Türkiye’deki antrepolar 4458 sayılı Gümrük Kanunu ile belirlenen özel şartlar ile yönetilmektedir. Bu kanuna göre Türkiye’deki antrepolar genel ve özel olarak ikiye ayrılmıştır. Genel antrepolar uygulamadaki özelliklerine göre (A) ve (B) tipleri vardır. Özel antrepolar (C), (D)ve (E) olarak 3 gruba ayrılır. Ve ayriyeten İhtisas Antreposu bulunmaktadır.

GENEL ANTREPO ÇEŞİTLERİ

A Tipi Antrepolarda; stok takibi ve ürünlerin güvenliği antrepo sahibinin sorumluluğundadır.

B Tipi Antrepolarda; antrepo sahibinin sorumluluğu daha azdır. Yalnızca depolama alanının kiralanmasından sorumludur. Bu sebeple yerleştirilecek malların stok kaydı, içerikleri daha önce teslim edilmiş olan beyanname ve belgelerde belirtilmektedir. Bu belgeler gümrükte işlem görmektedir.

ÖZEL ANTREPO ÇEŞİTLERİ

C Tipi Antrepolarda; ürünlerin sahibi ve antrepo sahibi aynı işletmedir.

D Tipi Antrepolarda; c tipi ile aynı özelliktedir fakat buradaki fark Gümrük Kanunu’nun 104. Maddesinin uygulanmasıdır. Ürünlerin muhafaza edilmeye başlandığı tarihteki değeri göz önüne alınarak ödenecek vergiler hesaplanmaktadır.

F Tipi Antrepolarda; Gümrük idareleri ile işletilen genel depolardır. Bu depolarda gerek duyulduğu zaman muayene memurla aracılığıyla denetleme yapılır. Gümrük İdaresinin vereceği karara göre mallar hatlara yönlendirilir bu hatlar şu şekildedir;

• Kırmızı Hat: Fiziksel kontrol ve belge kontrolü yapılır.
• Sarı Hat: Sadece belge kontrolü yapılır.
• Mavi Hat: malların ve belgelerin kontrolü sonradan yapılır.
• Yeşil Hat: Herhangi bir kontrole tabi tutulmaz.

E Tipi Antrepolar; c ve d tipinden farklı olarak Gümrük Kanunu’nun 93. Maddesinin üçüncü fıkrasına göre değerlendirilirse E tipi antrepo olarak geçer.

İhtisas Antreposu; gıda, otomotiv vb. sektör ürünlerine özel olan antrepolardır.

İŞLETME FONKSİYONLARINA GÖRE DEPO TÜRLERİ

LOJİSTİK DEPOLAR

Bu tür depolar üçüncü parti lojistik hizmet sağlayıcı firmalar tarafından yönetilen depolardır. Bu depolarda birden fazla firmanın ürünleri depolanabilmektedir. Depolama hizmetlerinde dış kaynak kullanımından ve üçüncü parti lojistik hizmet sağlayıcılardan yararlanan firmalar; bir yandan taşıma, depolama, dağıtım, paketleme vb. faaliyetler için ilgili firmaların uzmanlığından yararlanmakta bir yandan da depo operasyon ve risk giderlerinden tasarruf etmektedir. Ancak lojistik depo kullanımının çeşitli riskleri vardır ve karar alınırken bu riskler de göz önünde bulundurulmalıdır. Lojistik depo kullanımı, maliyetten tasarruf sağlarken depo operasyonları konusunda işletmelerin kontrol yetkisini azaltabilmektedir. 

DAĞITIM DEPOLARI

Dağıtım depoları, yüksek miktarda ürünün belli sürelerle bekletildiği depolama türüne verilen addır. Dağıtım depolarında ürünler toplanır, elleçlenir ve son müşterilere dağıtılır. Bu depolar dağıtım merkezi ve aktarma merkezi olarak ikiye ayrılabilir. Aktarma merkezinde ürünler kısa süreli depolanmakta ve gerekli işlemler yapıldıktan sonra müşterilere dağıtılmak üzere gönderilmektedir. Kargo işletmeleri, dağıtım ve lojistik yapan firmalar bu tür depolara sahiptir. Bu tür depoların kuruluş yerinin, taşıma maliyetini minimum seviyede tutacak şekilde belirlenmesi oldukça önemlidir.

GENEL SAKLAMA DEPOLARI

Genel saklama depoları; ürünlerin özelliklerine ve işgal edecekleri alana göre belirlenen bir kira ücreti karşılığında, kullanılmayacakları süre boyunca saklanmaları için kişiler tarafından kiralanan depolardır. Örneğin ev veya ofiste artık kullanılmayan ama saklanmak istenen eşyalarının depolanması için kiralanan alanlar genel saklama depolarıdır. Bu depoların kullanımında önemli olan ürünlerin daha az alan kaplayacak şekilde yerleştirilmesidir. Belli bir alana en çok ürünün sığacağı ve hiçbir ürünün zarar görmeyeceği şekilde depolama yapılmalıdır.  

YERLEŞİM YERLERİNE GÖRE DEPO TÜRLERİ

Depolar yerleşim yerlerine göre de sınıflandırılmaktadır. Yerleşim yerine göre depolar bölgesel depolar, merkezi depolar, transit depolar olarak üç gruba ayrılmaktadır.

MERKEZİ DEPOLAR

Ürünlerin çeşidine göre birden fazla ülkede, birden fazla bölgeye hizmet edebilmek üzere konumu stratejik olarak belirlenmiş depolardır. Bu depoların yeri seçilirken özellikle firmanın rekabet stratejisine uygun bir bölgenin belirlenmesi önemlidir. Bu depolama çeşidinde ürünler bu merkezî bölgelerde toplanır, muhafaza edilir ve ürünlerin dağıtımı buradan yapılır. Örneğin üretim tesisleri Asya’da bulunan uluslararası bir firmanın Afrika’daki müşterilerine yakın olabilmek amacıyla Cezayir’de kurmuş olduğu depo, merkezî depo olarak sınıflandırılabilmektedir. Bölgesel Depolar Bu tür depolar, merkezî depolara göre daha dar kapsamlı bölgelere hizmet veren depolardır. Çoğunlukla firmaların aynı ülkede bulunan müşterilerine hizmet vermektedir. Karadeniz Bölgesi’nde hizmet veren bir firmanın Samsun’da bölge deposu açması buna örnektir. Bu depoların kuruluş yeri seçilirken bölgedeki tesislerin yerleşim düzenine göre minimum dağıtım maliyeti sağlayacak arazilerin belirlenmesi önemlidir. 

BÖLGESEL DEPOLAR

Bu tür depolar daha dar kapsamlı hizmet veren depolardır. Genellikle şirketin bulunduğu ülkedeki müşterilere hizmet vermektedir. Bölgesel depolamada bir depoda ürün bulunmuyor ise diğer depo devreye geçerek müşteri talebini karşılar. Örneğin Marmara bölgesine hizmet sağlayan Beylikdüzü Bölge Deposu gibi.

TRANSİT DEPOLAR

Ürünlerin kısa süreli muhafaza edildiği depolardır. Bu depoların kullanım amacı farklı tedarikçilerden toplanan ürünlerin ayrıştırma veya birleştirme operasyonlarının gerçekleştirilmesidir. Bu depolarda operasyonların hızlı bir şekilde gerçekleştirilmesi ve ürünlerin müşterilere dağıtılmak üzere bir an önce araçlara yüklenip sevk edilmesi önemlidir. Transit depoların kullanımı, işletmelerin taşıma maliyeti yönünden tasarruf etmesini sağlayabilmektedir.

ÜRÜNÜN TÜRÜ VE ÖZELLİKLERİNE GÖRE DEPO TÜRLERİ

Depolarda muhafaza edilen ürünlerin türlerine göre depolar hammadde, tamamlanmış ürün, yarı-mamul, gıda ve tehlikeli madde depoları olarak sınıflandırılmaktadır.

HAM MADDE DEPOLARI

Bu depo türünde, üretimde kullanılması planlanan ham madde halindeki ürünler depolanmaktadır. Üretim sürecinde gerekli ham maddeyi sağladığı için bu depoların üretim tesislerine yakın yerlerde kurulması önemlidir. Ham madde deposu ile üretim yeri arasındaki taşıma mesafesinin mümkün oldukça az olması üretim süresini kısaltacağı için bu konuya özen gösterilmelidir. Üretim sürecine göre depolar; ham madde depoları, yarı ürün (süreç içi stok) depoları, ürün depoları ve teknik malzeme deposu olarak gruplandırılır. Bu depo türünde, ürünün özelliğine bağlı olarak açık veya kapalı alanlar tercih edilebilir.

YARI MAMUL DEPOLARI

Yarı mamul, henüz son tüketiciye sunulmaya hazır hâle gelmemiş olan ürünlere verilen addır. Yarı mamul, firma tarafından üretilebileceği gibi tedarikçi firmadan da temin edilebilmektedir. Bu tür depolarda ürünler, üretim sürecine dâhil edilmek üzere hâlihazırda bekletilmektedir. Yarı mamul depolarında genellikle ürünler çok uzun süre depolanmaz, stok devir hızı yüksektir. Otomobil, beyaz eşya veya elektronik eşya gibi ürünleri yüklü miktarda üreten tesisler için yarı mamul depoların stratejik önemi artmaktadır.

TAMAMLANMIŞ ÜRÜN DEPOLARI

Tamamlanmış ürün depoları, tedarik zincirinin tüm aşamalarından geçerek nihai tüketiciye sunulmaya hazır hâle gelmiş ürünlerin depolandığı alanlardır. Bu depolarda saklanan ürünlerin birim değeri yüksektir. Bu depoların güvenliği ve yönetimi, işletmeler açısından çok önemlidir. Tamamlanmış ürün depoları ürünlerin nihai müşteriye ulaşmadan önce depolandıkları noktalar olduğu için bu depolardaki stok yönetimi de oldukça önemlidir. Tedarik zinciri içinde bu tür depolarda çok fazla stok bulundurulması genellikle tercih edilmez çünkü buradaki stok eğer satılamaz ise hem talep edilen diğer ürünlerin kaplayacağı alanı boşuna meşgul etmiş hem de maliyeti gereksiz yere yükseltmiş olur. Tamamlanmış ürün depolarında müşterinin talebini karşılayacak miktarda ve çeşitte ürün bulundurulmalıdır.

GIDA DEPOLARI

Yiyecek içecek maddelerinin depolandığı alanlardır. Hijyen kurallarının önemli olduğu bu depolarda insan sağlığını olumsuz yönde etkileyebilecek koşullara karşı çeşitli önlemler alınması gereklidir. Hava sıcaklığı, nem, ışık gibi faktörler, ürünlerin bozulmasını engelleyecek şekilde düzenlenmelidir. Ayrıca bu gibi depolarda istenmeyen haşere ve kemirgenlere karşı da çeşitli önlemler alınmalıdır. Aksi takdirde bu gibi problemler kısa sürede, depoda bulunan ürünlerin zarar görmesine ve bu ürünlerin insan sağlığı için bir tehdit hâline gelmesine neden olabilir.

TEHLİKELİ MADDE DEPOLARI

Tehlikeli maddeler; yanıcı, patlayıcı, tutuşucu vb. özelliklere sahip ürünlerdir. Bu türden ürünlerin bulundurulduğu depolar tehlikeli madde depoları olarak sınıflandırılmaktadır. Tehlikeli madde depolarında diğer depolardan farklı olarak ekstra güvenlik önlemleri alınmalıdır. Hem depolanan ürünlerin hem de çevrede bulunan insanların güvenliği açısından bu depolarda saklanan yanıcı veya patlayıcı ürünlerin sebep olabileceği tehlikeli durumları engellemek için gerekli güvenlik önlemleri alınmalıdır. Bu önlemler “Acil Eylem Planı Kılavuzu”na göre yapılmalıdır. Deponun havalandırma ve yangın söndürme sistemi erişilebilir ve tüm depo sahasını kapsayacak şekilde düzenlenmelidir.

HAVA KOŞULLARINDAN KORUNMA DERECESİNE GÖRE DEPO TÜRLERİ

Depolanacak ürünleri hava koşullarından koruma derecesine göre açık hava depoları, kapalı depolar ve soğuk hava depoları olarak üçe ayrılmaktadır.

Açık Hava Depoları: Açık hava depolarında adından da tahmin edildiği gibi depo alanı ürünü koruyucu herhangi bir ekipman veya duvar ile kapatılmamıştır, genellikle çit veya tellerle kaplı sınırları belirlenmiş alanlardır. Depolama alanı açık olduğu için muhafaza edilecek ürünler olumsuz hava şartlarından etkilenmeyen ürünler olmalıdır. Örneğin, plastik hammadde, kablo gibi. Bu depolar yatırım gerektirmediğinden maliyeti düşüktür.

Kapalı Depolar: Bu tür depolar genellikle depo denilince ilk akla gelen kapalı bir yapı içerisinde bulunan depolardır. Birçok hava koşuluna dayanıklı olduğu için bu kapalı depolar farklı biçimlerde kullanılabilir. Kapalı depolarda gerekli ekipmanlar sağlanarak depolama operasyonları rahatlıkla gerçekleştirilebilir. Açık hava depolarına göre dezavantajı yatırım ve proje gerektirmesidir.

Soğuk Hava Depoları: Soğuk hava depoları hava şartlarından dolayı bozulmaya eğilimi olan, örneğin; meyve, sebzeler, et ürünleri gibi ürünlerin ömürlerini uzatmak için kullanılan depo türüdür.

Bu depoların muhafaza ettikleri ürün çeşitlerine göre nem, sıcaklık gibi koşulları değişkenlik gösterir. Bu koşullara göre soğuk hava depoları sınıflandırılabilir;

• Donuk Depolama: 0-25 derece arası,
• Soğuk Depolama: 2-8 derece arası,
• Serin Depolama: 8-15 derece arası,
• Buzdolabı Depolama: -4 ile 2 derece arası,
• Şoklama: -25 ile -40 derece arası

SAKLAMA DURUMUNA GÖRE DEPOLAR

Dökme Mal Depoları: Dökme mallar, akışkan konulduğu alanın şeklini alan türdeki mallardır. Genellikle sıvı ya da irili ufaklı parçalardan oluşurlar. Bu ürünlerin adetle sayımı yoktur paketlenmemiştir. Dökme malların depolanmasında silolar, açık depolar, yarı kapalı depolar ve kapalı depolar kullanılır. Dökme mal depolarına örnek olarak bakliyat, buğday depoları örnek verilebilir.

Parça Mal Depoları: Birim mallar, boyut, biçim, hacim gibi farklı fiziksel özelliklere sahip mallardır. Depolama ve taşımasında dökme mallardan daha hassasiyet gerektirirler. Ve adet olarak sayımları gerçekleştirilebilir mallardır. Bu mallar depolanırken kasa, koli gibi ekipmanlar kullanılır. Beyaz eşya depoları bu depolara örnek gösterilebilir.

OTOMASYON DÜZEYİNE GÖRE DEPO TÜRLERİ

Otomasyon düzeyine göre depolar geleneksel depo, yüksek yoğunluklu depo ve otomatik depo olarak üçe ayrılır.

Düşük İrtifalı Depolar: Bu depolarda raf sistemleri bulunmaktadır. Bununla birlikte basit taşıma araçları olan forklift, transpalet gibi basit elleçleme araçları ile operasyonlar yürütülmektedir. Depodaki raf yükseklikleri forkliftlerin ürünleri rahatlıkla alabileceği maksimum yüksekliktedir. Bu sebepten Düşük Yükseklikte Depolar olarak adlandırılır.

İşlem Hacmi Yoğun Depolar: Yüksek yoğunluklu depolarda klasik depolara göre ürün yoğunluğu fazladır. Bu sebeple depo içerisinde daha fazla ürün depolanabilmesi amacıyla raf yükseklikleri klasik depolardan fazladır ve dar koridorlu raf sistemleri kullanılır. Dolayısıyla forklift gibi ürünleri 5-6 metre yüksekliğe kaldırabilen elleçleme araçları yetersiz kalmaktadır. Bu depolarda tavan yüksekliği 10 metre ile 16 metre arası değişmektedir. Operasyonların gerçekleşebilmesi için turret truck, reach truck gibi yüksek irtifa yapabilen elleçleme araçları kullanılmaktadır.

Otomatik Depolar: Günümüzde teknolojinin gelişmesiyle beraber otomatik depolama operasyonları artmıştır. Yoğun müşteri taleplerini karşılamak ve çeşitli ürün stoklarını kontrol altına almanın kolaylaşması adına depo sistemleri klasik depolardan çok daha karmaşıktır. Müşterilerin taleplerini en kısa zamanda, eksiksiz olarak teslim edilebilmek müşteri memnuniyetini etkileyen en önemli faktör haline gelmiştir. Bu sebeple otomatik depolarda operasyonların gerçekleşebilmesi için depo otomasyon sistemleri kullanılmaktadır. Diğer depolama yöntemlerine göre insan gücü daha az kullanılmaktadır. Otomatik depolama sisteminde otomatik toplama, konveyörler, robotlar, rollerlar, kaldırma ekipmanları gibi bilgisayar destekli ekipmanlar kullanılmaktadır. Yönetim aracı olarak ise Depo Yönetim Sistem Yazılımları (Warehouse Management Systems ) gibi sistemler kullanılmakta, bu sistem hata ve kayıpları en aza indirgemekte, verimliliği arttırmaktadır. Ancak bu depolarda yüksek yatırım ve eğitimli elemana ihtiyaç duyulmaktadır.

KAYNAKÇA

• https://www.lojistikcilerinsesi.biz/2021/12/07/depo-cesitleri-nelerdir/
• https://www.etasimacilik.com/blog/depo-cesitleri-nelerdir
• https://www.makliftsan.com.tr/blog/lojistik-alaninda-depo-ve-depolamanedir
• https://www.ar-racking.com/en/news-and-blog/storage-solutions/storageracking-solutions/industrial-racking-for-outdoor-uncovered-and-open-airwarehouses
• http://meslek.eba.gov.tr/upload/dk10/Depo_Yonetimi_10_45.pdf

Instagram Hesabı‘mızı da takip edebilirsiniz!