Türkiye’de Afet Lojistiği

Her yıl dünya üzerinde olduğu gibi ülkemizde de afetler yaşanmakta, çok sayıda can ve mal kaybı verilmekte ve bu durumda ekonomi büyük zarar görmektedir. Afetleri öngörmek, can ve mal kaybını sıfıra indirmek mümkün olmadığı için afet sırasında ve sonrasında birtakım önlemler alınmaktadır. Afet sonrası önlemler içerisinde afet lojistiği etkin ve verimli bir şekilde ivedilikle yönetilmelidir ki mağdur olan insan sayısı en aza indirgenebilsin. Şimdi bu konuyu kapsamlı bir şekilde ele almadan önce en alt kademeden incelemeye başlayalım. 

AFET NEDİR?

Afet, toplumun tamamını ya da belli bir kısmı için fiziksel, ekonomik ve sosyal kayıplara yol açan, gündelik hayatı ve insan faaliyetlerini durduran veya kesintiye uğratan, toplumun etkilendiği ve baş etme kapasitesinin yeterli olmadığı doğa, teknoloji veya insan dolayısıyla gerçekleşen olaydır.  

ACİL DURUM NEDİR?

Acil Durum, büyük fakat genellikle yerel imkanlarla baş edilebilen büyüklükte, ivedilik gerektiren tüm durum ve hallerdir.  

ACİL YARDIM NEDİR?

Acil Yardım, afet ve acil durum hallerinde; arama, kurtarma, tıbbi ilk yardım, tedavi, defin, salgın hastalıkları önleme, yiyecek, içecek ve giyecek temini, barınma, ısınma, aydınlatma, ulaştırma, enkaz kaldırma, altyapı onarımları, akaryakıt gibi acil hizmet ve ihtiyaçların karşılanması ve bu konuda yapılacak olan her türlü iş, tahsis, işlem, kiralama, satın alma, hibe ve kamulaştırma ve benzeri faaliyetlerdir.  

AFET LOJİSTİĞİ

Günümüzde lojistik çok önemli bir önem ve boyut kazanmışken afet lojistiği insani yardım dolayısıyla katbekat önem arz ediyor. Afet lojistiğini tanımlayacak olursak; ‘’Afet nedeni ile mağdur ve korunmasız duruma düşen kişilerin ihtiyaçlarını en etkili biçimde karşılamak için yapılan ürün/hizmet satın almaları, sigortalama, taşıma, depolama ve planlama işleri olarak tanımlanan bir kavramdır.’’  

Afet yönetimi, lojistik süreçleri, afet öncesi hazırlık, anında müdahale ve iyileştirme aşamalarından oluşmaktadır. Afet öncesi hazırlık döneminde, devlet ve sivil toplum örgütleri olası afet durumlarına göre oluşturulan istatistiki veriler doğrultusunda sarf malzemeleri depolamaktan, afet halinde ülke çapında koordinasyonu sağlayacak yazılım alt yapı yazılımlarının kurulmasına kadar pek çok farklı görevi yürütür.  

Yukarıda ‘Acil Yardım Nedir?’ başlığı altında kısaca bahsetmiş olduğum ‘Acil Durum ve Afet Yönetiminde Lojistik Fonksiyonlar’ başlığını gelin birlikte inceleyelim.  

ACİL DURUM VE AFET YÖNETİMİNDE LOJİSTİK FONKSİYONLAR

• Arama – Kurtarma
• Defin
• Enkaz Kaldırma
• Altyapı Onarımı
• Acil Barınma
• İhtiyaçları Karşılama
• Satın Alma

ARAMA – KURTARMA

Afet nedeniyle enkaz altında veya zor durumda kalmış insanların özel olarak eğitilmiş donanımlı ekipler tarafından aranması, bulunması ve kurtarılmasına yönelik yapılan çalışmaların tümüdür. Ayrıca afetzedelere ilkyardım yapılması ve ardından en yakın sağlık kuruluşuna yönlendirilmesi de bu kapsam içerisine girer. 

DEFİN

Kelime anlamı olarak ölüyü gömme işlemine denir. Can kaybının çok olduğu afetlerde cenaze sahiplerine gerekli bilgilerin ulaştırılması ve cenazelerin dine uygun bir şekilde defnedilmesi olarak adlandırılır. 

ENKAZ KALDIRMA

Arama-kurtarma çalışmaları tamamlandıktan sonra insanlara, hayvanlara, çevreye ve topluma zarar verebilecek, yıkılan, yıkılabilecek olan, orta hasarlı ve ağır hasarlı yapı, tesis, ekipman ve malzemelerin toplanarak belirlenmiş bölgelere taşınmasıdır. Enkaz kaldırma hayatın normale dönebilmesi için büyük ve en önemli adımlardan bir tanesidir. 

ALTYAPI ONARIMI

Çok sayıda can kaybı olan afetlerde hayatın normale dönmesi özellikle afetzedelerin psikolojileri ve hayata tutunmaları için büyük önem arz etmektedir. Aynı zamanda altyapı şartlarının düzenlenmesi arama-kurtarma operasyonlarına katkı sağlamaktadır. Yardım bekleyen afetzedelere, yiyecek, ilaç, giysi, barınma gibi temel ihtiyaçların karşılanması altyapının çalışır duruma gelmesi ile gerçekleşir. Bu durum sağlanamazsa afet durumunda can kayıplarının daha fazla olması kaçınılmaz olacaktır.  

ACİL BARINMA

Afet sonrası evsiz kalan afetten etkilenen insanların yaşamlarını sürdürebilmeleri adına en temel olan barınma ihtiyaçlarının çeşitli yollarla (çadırlar, spor salonları, Kyk veya özel yurtlar vb.) karşılanmasıdır.  

İHTİYAÇLARI KARŞILAMA

Yokluk hissi ile belirlenen, karşılanmadığında insanlarda psikolojik ve fizikler sorun yaratan, karşılandığı takdirde ise tatmin olma duygusu veren hayata yeniden tutunmak için güzel bir motivasyon kaynağıdır. İhtiyaçların karşılanması lojistik faaliyetlerle gerçekleştirilir. Afetzedelerin normalleşme sürecine daha çabuk adapte olmaları için yardımcı olur. 

TÜRKİYE’NİN AFET YÖNÜNDEN DEĞERLENDİRİLMESİ  

Türkiye afet yönünden değerlendirilecek olursa istatistiklere göre, %55’lik oranda deprem, %21’lik oranda heyelan, %8’lik oranda sel ve su baskını, %7’lik oranda kaya düşmesi ve  %2’lik oranda ise çığ düşmesi yer alıyor. Bu afetler maddi veya manevi zarara yol açmaktadır. Türkiye’de yerleşim alanlarının yaklaşık %45’lik bir kısmı bir ya da daha fazla afete maruz kalmaktadır. Afet olaylarının en sık görüldüğü iller; Kocaeli, Erzurum, Bingöl, Sakarya, Düzce, Van, Muş, Yalova, Adana ve Diyarbakır’dır. Her yıl yaklaşık 1.000 kişi yaşanan afetler sonucunda yaşamını yitirmekte ve yaklaşık 9.000 konut hasar görebilmektedir. En yakın yaşanılan afet olarak 6 Şubat 2023 tarihinde Kahramanmaraş/Pazarcık merkezli depremin 11 ili (Kilis, Diyarbakır, Adana, Osmaniye, Gaziantep, Şanlıurfa, Adıyaman, Hatay ve Malatya) ve Suriye’nin de etkilendiği şiddetinin ise 7,7 olarak açıklandığı depremdir. 13 Mart itibari ile bu afet sonucunda 49.589 kişi yaşamını yitirmiştir. 1999 depreminden sonraki en büyük deprem olması nedeniyle ve Türkiye’de bulunan aktif fay hatlarının bulunması dahilinde bu konunun incelenmesi daha önemli bir hale gelmiştir.  

Ülkemizde yaşanan çeşitli afetler olmasının yanı sıra Türkiye’de aktif fay hatlarının olması ülkemiz için en önemli afetlerden birinin de deprem olduğu öngörülebilir. Daha önce yaşanan ve yaklaşık iki ay önce yaşadığımız ve yaklaşık 50 bin vatandaşımızın kaybettiğimiz bir afet sonucunda, afet sonrası afetzedelerin temel ve barınma ihtiyaçlarının karşılanması hayati önem taşımaktadır. Temel ihtiyaçların afetten etkilenen insanlara planlı ve düzenli bir şekilde ulaşması için bir takım çalışmalar yürütülmektedir. Bu çalışmaların neredeyse tümünü kapsayan ‘Afet Lojistiği’ konusunu gelin birlikte inceleyelim.  

AFET LOJİSTİĞİ

Afet nedeniyle etkilenen mağdur ve korunmasız duruma düşen insanların yiyecek, içecek, giysi, barınma, psikososyal vb. temel ihtiyaçlarının verimli ve etkili bir şekilde ivedilikle insanlara ulaştırılma sürecidir. Bu sürecin içerisine, ürün veya hizmet satın almaları, sigortalama, taşıma, depolama ve planlama işlemleri girer. Afet lojistiği önce afetzedeler ve sonra hepimiz için hayati önem taşımaktadır.  

AFET LOJİSTİĞİ YÖNETİMİ

Afet denilince akla deprem, sel, heyelan, çığ gibi doğa olayları aklımıza gelse de aslında bu kavram savaşları, göç dalgalarını, maden ve benzeri kazaları ve salgın hastalıkları da kapsamaktadır. Acil durum anında bir karışıklığın yaşanmaması için ihtiyaç duyulabilecek gıda, giysi ve kişisel temizlik malzemeleri gibi temel ihtiyaçlar depolanır. İhtiyaç anlarında ise hızlı bir şekilde yardım bekleyen alanlara ulaştırılır. Afet ve bu gibi durumlardan etkilenen vatandaşların üreticiden yardımın ulaşacağı alana kadar temel yaşam ihtiyaçlarının karşılanabilmesi için afet lojistiği ve kentsel lojistiğe ihtiyaç duyulur. Afet lojistiği yönetimi de organizasyon, planlama, entegre olma ve dağıtım faktörlerini yönetir. Afet lojistik yönetimi alanlardaki ihtiyaç dağıtımını etkili ve verimli bir şekilde herhangi bir soruna veya tıkanıklığa yol açmadan yapmayı amaçlar. Başarılı bir afet lojistik yönetimi için hazırlık aşamaları mevcuttur. Bunlar; 

• Afet lojistiği esnasında görev alacak kişilerin görev tanımlarıyla birlikte listelenmesi,
• Mağduriyetin yaşandığı alana en uygun depo veya alanın tespit edilip haritalanması,
• Uygun bir zaman diliminde mağdur olan en çok insanın hızlı bir şekilde güvenli alanlara taşınması,
• Dağıtılacak malzemelerin kategorize edilerek dağıtım esnasının kolaylaştırılması,
• Çeşitli afet senaryoları için karşılaşabilecek zorluklar öngörülerek planlama ve hazırlığın yapılması hatta gerekli tedbirlerin alınması,
• Ulaştırılacak malzemelerin alan sıkıntısı yaşamaması adına sevkiyatı yapacak aracın şeklinin planlanması ve bu doğrultuda yerleştirilmesi,
• Öncesinde oluşturulan senaryolar doğrultusunda ulaşım için en hızlı ve güvenilir olan rotanın belirlenmesi,
• Depolama masraflarının belirlenmesi ve ayarlanması,
• Mümkün olduğunca fazla insanın yararlanabilmesi adına bütçenin en uygun şekilde değerlendirilmesi.

ÜLKEMİZDE AFET LOJİSTİĞİ YÖNETİM SÜRECİ NASIL SAĞLANIYOR?

Türkiye afet ve deprem bölgesi olduğundan ve önemli göç dalgaları aldığından dolayı ‘Afet Lojistik Yönetimi’ sürecini oldukça dikkate alıyor. Afete müdahale için Türkiye Cumhuriyeti Afet ve Acil Durum Başkanlığı kurumu (AFAD) kurulmuştur. Türkiye’de afet yönetimi alanında faaliyet gösteren tüm kamu kuruluşlarının tek çatı altında toplanması amacıyla 2009 yılında kurulan AFAD, ‘’bütünleşik afet yönetimi‘’ ilkesi ile merkezi bir afet lojistik sistemi kurmuştur. Bugün AFAD’ın; Adana, Adıyaman, Afyonkarahisar, Aksaray, Ankara, Antalya, Bursa, Denizli, Diyarbakır, Düzce, Elazığ, Erzurum, Manisa, Kahramanmaraş, Kastamonu, Kırıkkale, Kocaeli, Muğla, Muş, Samsun, Sivas, Tekirdağ, Van, Balıkesir, Hatay ve Yalova olmak üzere farklı şehirlerde tam 27 lojistik deposu bulunmaktadır. Her biri son teknoloji olan ve geliştirilen lojistik yazılımlar sayesinde bu depolar özel bir tasnif sistemiyle çalışıyor. Bu sayede ülkenin neresinde olunursa olunsun koordineli bir biçimde yardım ve destekler yardıma ihtiyacı olan insanlara minimum sürede maksimum fayda sağlıyor.  

AFAD’ın yürütmüş olduğu bir diğer proje olan ‘Türkiye Afet Müdahale Planı’ TAMP, herhangi bir afet durumunda müdahale aşamasında görev alması gereken hizmet kurum ve personelini belirlemekte, bu kişilerin görev ve sorumluluklarını tanımlamakta, afetin tüm aşamalarındaki planlama faaliyetlerini organize etmektedir. TAMP’ın içerisinde bakanlık, kurum ve kuruluşlar, özel kuruluşlar, sivil toplum örgütleri ve gerçek kişiler yer almaktadır. Plan kapsamında Türkiye 15 afet bölgeye ayrılmış, ve bu bölgelerde toplamda 27 adet lojistik deposu inşa edilmiştir.  

AFAD DEPO BİLGİLERİ

AFAD Türkiye’de 27 adet lojistik depo kurmuştur. Tablo 1’de her ildeki (bulunan 22 ilin verileri) depoda bulunan afet lojistik yardım malzemelerinin miktarları da yer almaktadır.  

Bu depolarda raflı ya da konteynerli sistemler mevcuttur. Depoların kurulumunda bölgelerin afet yapısı, enerji kaynaklarına ve ulaşım güzergahında olmasına, arazinin coğrafi yapısına, alt yapı koşullarına, yardım malzemesi ulaştırma süresi ve maliyeti gibi birçok kriter göz önünde bulundurularak planlanmış ve inşa edilmiştir. Depolarda bulunan standart deniz konteynerlerinin içinde olası afet durumundan etkilenen insanlara gönderilecek olan temel yardım malzemeleri yer almaktadır. Bu yardım malzemeleri; çadır, yatak, yatak seti, battaniye ve ısıtıcı bulunmaktadır. Depo ve depo içi malzemelerin düzenli olarak bakımı yapılmaktadır. Konteyner içi yardım malzemesi miktarları Tablo 2’de yer almaktadır. Ayrıca her bir çadır için 10 battaniye, 1 mutfak seti, 5 yatak, 1 ısıtıcı radyatör olacak şekilde ve %15 emniyet stoku baz alınarak hesaplama yapılmıştır.  

TAMP’IN HEDEFLERİ 

• Hayat kurtarmak,
• Kesintiye uğrayan hayatı ve faaliyetleri en kısa sürede normale dönüştürmek,
• Müdahale çalışmalarını hızlı ve planlı bir şekilde gerçekleştirmek,
• Afet bölgesinin ve çevresinin güvenliğini sağlamak,
• Halk sağlığını korumak ve devamlılığını sağlamak,
• Mülkiyet, çevre ve kültürel mirası korumak,
• Ekonomik ve sosyal hayattaki kayıpları azaltmak,
• İkincil afetleri önlemek ya da etkilerini azaltmak,
• Halkı bilgilendirmek ve süreçle ilgili iletişimi canlı tutmaya çalışmak,
• Kaynakların etkin kullanımını sağlamaktır.

TAMP VARSAYIMLARI

Planların hazırlanmasında dikkate alınacak başlıca varsayımlar şunlardır: 

• Muhtemel afetin geçmiş yıllarda o bölgede meydana gelen en büyük çaplı afetten daha büyük ve yaygın olabileceği, geçmişte bilinen afet hasarı olmasa dahi afet tehlike haritasındaki olası afetlerin meydana gelebileceği,
• Küresel ısınma, iklim değişikliği, kuraklık gibi yavaş gelişen doğal afetlerin süreç içinde daha önceden hiç yaşanmamış sonuçlar oluşturabileceği,
• Afetlerde yangınların çıkabileceği, sanayi ve enerji tesislerinde yangın, patlama, kimyasal sızma, akaryakıt veya petrol sızıntısı ve gaz kaçakları gibi ikincil afetler meydana gelebileceği, aynı anda birden fazla afetle birden mücadele edilmesi gerekebileceği,
• Hasar gören bina sayısının fazla olabileceği, açıkta kalan ailelerin barınma problemlerinin artabileceği,
• Afet bölgesi ve dışında ulaşım talebinin artabileceği,
• Ulaşım yollarında ve tesislerinde hasarlar meydana gelebileceği, ulaşımın bir süre aksayabileceği veya durabileceği,
• Barajların, santrallerin, akaryakıt depo ve tesisleri ile diğer önemli bina ve tesislerin hasar görebileceği veya tamamen yıkılabileceği, bu hasarlardan kaynaklanan can, mal kayıplarının olabileceği,
• İletişim ve haberleşme sistemlerinin kesintiye uğrayabileceği,
• Elektrik, doğalgaz, içme suyu, arıtma ve kanalizasyon tesislerinin ağır hasar görebileceği ve çalışamaz hale gelebileceği, bu durumun susuzluğa ve salgın hastalıklara yol açabileceği, ısınma, aydınlatma ve enerji sorunlarının ortaya çıkabileceği,
• Afetin, gece veya sabaha karşı meydana gelebileceği, mesai saatleri içerisinde veya tatil günlerinde, kış veya yaz şartlarından birisinde olabileceği,
• Hasarın büyük olabileceği, enkaz altında insanların kalabileceği,
• Kuvvetli artçı veya başka depremler sonucunda binaların hasar düzeyinin artabileceği hatta yıkılabileceği,
• Gıda, ilaç, ısınma, barınma vb. temel ihtiyaçların karşılanmasında zorluklar yaşanabileceği,
• Kamu binası, sağlık ve eğitim tesisleri gibi kritik tesislerin hasara uğrayabileceği,
• Görevli personel ve ailelerinin de afetten etkilenebileceği,
• Afet bölgesinde görevlendirilen ekiplerin de barınma, ısınma, yiyecek ve içecek ihtiyaçlarının olabileceği,
• Afet bölgesinde asayiş sorunlarının ve toplumsal olayların olabileceği,
• Yiyecek, içecek, giyecek, barınma ve benzeri acil yardım ihtiyaçlarının belirlenmesinde ve temininde acil yardım süresinin 30 günden daha fazla olabileceği,
• Kış ve yaz şartlarının genel hayatı etkileyecek derecede olumsuz geçebileceği, yaz aylarında gerçekleşen bir afetin etkilerinin kış aylarında da devam edebileceği,
• Afetin ve varsa ikincil afetlerin etki alanının birden fazla ili kapsayacak büyüklükte olabileceği, bu nedenle destek illerin de yardımına ihtiyaç duyulabileceği,
• Olay bölgesinde incinebilir gruplar ve yabancı uyruklu kişilerin olabileceği,
• Kontrolsüz nüfus hareketlerinin olabileceği,
• KBRN tehdit ve tehlikelerinin olabileceği,
• Karantina önlemlerinin gerekebileceği,
• Tahliye ve yerleştirme gerekebileceği,
• Kültürel ve tarihi mirasın etkilenebileceği,
• Komşu ülkelerde yaşanabilecek afetlerin ülkemizi de etkileyebileceği,
• Yaşanan afetler sonrası ekonomik krizlerin tetiklenebileceği,
• Afet bölgesindeki yeraltı ve yüzey su kaynaklarının kullanımının riskli hale gelebileceği,
• Afet bölgesindeki tarım alanlarının ve ürünlerin kirlenmiş olabileceği,
• Afet bölgesindeki hayvan varlığının doğrudan veya dolaylı yollarla tehlikeli maddelere maruz kalmış olabileceği,
• Nükleer afetlerde açığa çıkacak atık ısının aşırı sıcak geçen dönemlerde orman yangınları gibi ikincil afetlere sebebiyet verebileceği varsayılır.

Yukarıdaki varsayımlar, genel olup bölgenin zarar görebilirliği dikkate alınarak oluşabilecek her afet için somut varsayımlar tespit edilmeli ve planlar bu değerlendirmeler doğrultusunda yapılır. (Afad.gov.tr) 

KAYNAKÇA  

• https://www.i-sem.info/PastConferences/ISEM2016/ISEM2016/papers/22-ISEM2016ID320.pdf 
• https://iss-globalforwarding.com.tr/afet-lojistigi-nedir/ 
• https://globelink-unimar.com/afet-durumlarinda-lojistik-sureclerin-onemi/ 
• https://www.afad.gov.tr/turkiye-afet-mudahale-plani 
• https://www.proquest.com/openview/5ade38138f7aa2e0e8b58cd63e91118a/1?pq-origsite=gscholar&cbl=2026366&diss=y 
• https://acikders.ankara.edu.tr/pluginfile.php/167888/mod_resource/content/0/9.%20AC%C4%B0L%20DURUM%20VE%20AFET%20LOJ%C4%B0ST%C4%B0%C4%9E%C4%B0%20%C3%96NEM%C4%B0%2C%20FAYDALARI%20PDF.pdf 
• https://www.afad.gov.tr/kurumlar/afad.gov.tr/e_Kutuphane/Planlar/TAMP.pdf  

Instagram Hesabı‘mızı da takip edebilirsiniz!