Merhaba arkadaşlar bu ayki yazımda size günümüzde önemi hiç tartışılmayacak olan Aşı Lojistiği hakkında bilgiler vereceğim. Son bir yıldır yaşadığımız pandemi döneminde aşı ve aşı lojistiğinin önemi kat ve kat artmış güçlü ülkeler aşı tedariği ve lojistiğinde daha az gelişmiş ve gelişmemiş ülkelere göre öne geçmiştir. Bu durum gelişmiş ülkelerin pandemiyi daha az kayıpla ve ekonomik olarak daha az hasarla atlatılmasını sağlamıştır. Biyolojik ürün olarak görülen bu aşılar aslında günümüzde bir numaraları stratejik ürün haline gelmiştir.
Aşının lojistik faaliyetleri aşının uygulanacağı ülkeye taşımakla sınırlı değildir. Öncesini ve sonrasını da kapsayacak şekilde hammadde tedariği, saklama(belirli sıcaklık değerleri içinde), sevkiyat ve en önemlisi olan aşı sonrası atık yönetim süreçlerinin tamamını kapsamaktadır. Gördüğümüz gibi pandemi ile mücadelede aşıların üretimi kadar üretildikleri yerlerden ülkelere ve hatta aşının uygulanacağı son kişiye kadar ulaştırılması ve bu taşıma sırasında aşının zarar görmemesi çok önemlidir. Bu yüzden bağışıklanma hizmetlerinin en kritik adımı lojistik faaliyetlerdir.
Aşı lojistiği faaliyetleri 3 ana başlıkta toplanmaktadır.
- Planlama ve Tedarik
- Depolama ve Dağıtım
- Soğuk Zincir Yönetimi ve İzlenmesi
Covid19 aşı piyasasının yıllık 25 Milyar doları bulabileceği söylenirken, bu ürün için lojistiğinin ne kadar önemli olduğunu tekrar tekrar söylemek önemlidir.
Aşıda Soğuk zincirin ne olduğundan bahsedelim öncelikle. Aslında soğuk zincir sitemizde yer alan daha önceki yazıda anlatılmıştı ancak Aşıdaki Soğuk zincir, bir aşının etkinliğini üretimden son kişiye uygulanana kadar koruyan ve ihtiyacı olanlara yeterli miktarda etkin aşının ulaşmasını sağlayan insan ve malzemeden oluşan sistemin tümüdür. Zamanında ve istenen miktarda aşı temin edilmezse nufüsün aşılanması gecikecek ve aşılamanın eksik yapılması pandeminin etkinliğinin azalmamasına hatta pandeminin verdiği can kayıplarının ve ekonomik kayıpların artmasına neden olacaktır. Bu gibi durumlarda gerekli aşılamanın nufüsun çoğunluğuna yapılmasına karşın gerekli bağışıklığın sağlanamaması gibi problemler ortaya çıkacaktır. Bu nedenle soğuk zincir bağışıklama programının ve lojistiğin en önemli bileşenidir.
İnsanlar soğuk lojistiğin en önemli parçasıdır. Sistemde son teknoloji ürünler yer alsa bile kişiler aşıyı ve cihazları kullanmakta yetkinlik derecesine sahip değilse etkili bir soğuk zincirden söz edilemez.
Pandemi Döneminde Türkiye’de Aşı Lojistiği
Özellikle Covid19 pandemisi döneminde aşıların stratejik bir ürün haline geldiğini vurgulamıştık. Günümüzde Türkiye özelinde temin edilen aşıların lojistiği ve soğuk zincir uygulaması T.C. Sağlık Bakanlığı tarafından yürütülmektedir. Bu yürütmede aşı lojistiği ve soğuk zincir alt yapısı için 35000 m3 üzerinde depolama kapasitesi, 14 frigorifik kasalı özel tasarlanmış kamyon ve treyler, 81 ilde 300’den fazla soğuk hava deposu, 150’den fazla frigorifik kasalı il içi dağıtım aracı, 13000 aşı saklama dolabı, 23000 standart aşı nakil kabı altyapısına sahiptir. Tüm stoklar online olarak izlenebilmekte ve 70000 sağlık personeli 24 saat faaliyetlerini sürdürebilmektedir. 2014 yılından itibaren Aşı Takip Sistemi (ATS) ile Aşının nerede olduğu, aşıyı kime kimin yaptığı, Aşı ısı kayıtları ve kontrolünün takibinin yapıldığı sistem kullanılmaya başlanmıştır.
Ülkemizde sağlık bakanlığından alınan bilgilere göre 1985 yılından itibaren soğuk zincir eğitimlerine başlanmıştır. 2005 yılında ise DSÖ teknikleri esas alınarak ‘Soğuk Zincir ve Lojistik Yönetimi’ rehberi hazırlanmıştır. Cumhuriyet zamanında bağışıklama ile ilgili ilk mevzuat 1930 yılında yayınlanan Umumi Hıfzıssıhha Kanunu’dur. Bu kanunda yapılması gereken zorunlu aşılar, ithal aşılar için izinler ve aşı uygulamasının esasları belirtilmektedir.
Dünya’da Pandemi Döneminde Aşı Lojistiği
Dünya’da lojistik altyapısı sağlam bu gibi aciliyeti fazla olan durumlara hemen aksiyon alabilecek çok sayıda lojistik firması vardırve aşı sevkiyatlarını yönetilebilir hale getirir. Fakat kalite güvencesi ve gümrük işlemleri gibi oldukça değişken süreçler, soğutma gereksinimlerinin korunmasını daha da zorlaştırabilir. Özellikle dünyanın belirli bölgelerinde katı sıcaklık gereksinimlerine uymak giderek daha zor hale gelecektir. Şu anda, Afrika, Güney Amerika ve Asya’nın büyük kısımları, yaşam bilimi ürünleri için uygun soğuk zincir lojistik kapasitesinin bulunmamasından dolayı ölçekli olarak kolaylıkla tedarik edilememektedir. Dünya nüfusunun yaklaşık üçte ikisinin yaşadığı bu yerlerdeki insanlara ulaşmak için olağanüstü önlemler alınacaktır. Hükümetler ve STK’ların hemen altyapıyı iyileştirmeye ve aşı üreticileri ve lojistik sağlayıcıları ile yakın işbirliği yaparak aşılar hazır olur olmaz dozların herkese dağıtılmasını sağlamaları gerekiyor.
- Pzifer Aşısı -70°C
- Moderna Aşısı -20°C
- Sinovac, SputnikV ve AstraZeneca/Oxford Aşısı +2°C – +8°C
Pfizer ve Moderna aşısına bakıldığında çok düşük sıcaklıklar gerektirdiği için mükemmel bir soğuk zincir uygulanması zorunludur. Hatta bu düşük sıcaklık için dünya öylesine hazırlıksızdı ki başta ‘lojistik kabus’ olarak nitelendirildi. Soğuk zincir içerisindeki zorunlu sıcaklık koşullarına uyulmaması durumunda zincirin kırılmasına yol açacaktır. Bu da başarısız bir aşılama programına sebep olacaktır.
Uluslararası Hava Kargo Birliği(TIACA) aşı ve ilaç lojistiği üzerine çalışan Pharma.Aero ile birlikte aşıların dağıtımı kousunda ‘Project Sunray’ adında bir çalışma başlatmış ve çalışmaya 180’e yakın havayolu ve nakliye şirketi katılmıştır. Ancak sadece bunların %30 civarı soğuk zincir lojistiğine hazır oldukları görülmüştür. Covid19 aşılarının geliştirilmesine rağmen küresel çapta dağıtımının çok zorlu olduğu görülmektedir. 10 milyar doz aşı için 15 bin uçuş, 200 bin palet, 15 milyon soğutucu kap gerektiği görülmüştür.
Ürün Tedarik Zinciri bağışıklamanın belkemiğidir. Ürün tedarik zinciri sırasıyla aşı için planlama, ihale-sipariş, üreticilerin kontrolü, ürün sevkiyatı, ürünün Merkez depo teslimatı, analizi, raporlanması, kayıtları, il depoları, ilçe depoları ve son kullanıcıya ulaşmasını ve atık yönetimini kapsar.
Ayrıca çok büyük bir sorun daha vardı. Aşı dünyaya da adil bir şekilde dağıtılmıyordu. Bunun için Fransız Hükümeti, Avrupa Komisyonu ve DSO Covax adı verilen bir oluşum kurdu. COVAX; Gelir düzeyi ne olursa olsun, tüm ülkelere koronavirüs aşısına eşit erişim sağlamayı amaçlayan küresel bir girişimdi. Çünkü gelir düzeyi yüksek ülkeler aşıyı ülkelerinde depolayabilirdi. İşte bu nedenle Aralık ayında, önde gelen lojistik grupları UNICEF ve Dünya Ekonomik Forumu ile bir tüzük imzalayarak paydaşlarla etkileşim kurarak, varlıkları ve yeterlilikleri paylaşarak, hükümetlere uzmanlık sağlayarak ve aşı ve ilgili malzemelerin dağıtımını destekleyerek Covid19 aşısının uygulanmasına yardımcı olma sözü verdi.
Araştırma yaparken dev lojistik firmaları DHL ve KUEHNE+NAGEL pandemi için ne gibi çalışmalar yaptığını anlattığı bir makaleler buldum. Özetleyerek anlatırsam;
DHL’de Pandemi Hazırlığı
Lojistik sağlayıcılarının çeşitli ihtiyaçları karşılamak için birden fazla uçtan uca çözümle hazır olmaları gerekir. DHL’de üç tedarik zinciri arketipi belirlenmiştir. Kullanım noktasına doğrudan sevkiyat, yerel çapraz sevkiyat ve yerel depolama olarak 3’e ayrılan bu arketip, her birinin uygunluğu, sıcaklık gereksinimlerine, nakliye mesafelerine ve hacimlerinin yanı sıra maliyet, teslim süresi, depo kapasitesi ve paketleme ve ekipmanın kullanılabilirliği ile ilgili faktörlere bağlıdır.
DHL’in son teknik raporuna bakıldığında Covid19 tedarik zinciri boyunca kritik sorunlu noktaları belirlemek, potansiyel gereksinimleri ve olası çözümleri özetlemek için McKinsey & Company’den destek alınmış ve alınan analitik desteğin Dünya çapında Covid19 aşısı ve gelecekteki acil durumların üstesinden gelmek için çalışmalara devam edildiği anlatılmıştır. DHL’in açıklamasına bakıldığında bu koronavirüs salgınının son küresel sağlık krizi olmayacağını ve hükümetlerin, STK’ların, aşı üreticilerinin ve lojistik sağlayıcıların birlikte çalışma, ileriye dönük planlama yapma ve Covid19 aşı lojistiği ve ötesinin zorluklarına hazırlıklı olma zamanının geldiğini açıkça belirtmişlerdir.
Kuehne+Nagel’de Pandemi Hazırlığı
Çok uzun zamandır ilaç ve sağlık alanında taşıma işini üstlenen firma Covid19 pandemisi için; ‘Covid19 aşısının küresel dağıtımı, zamanımızın en büyük lojistik projelerinden biri olacak.’ diyor. Şirket sadece aşı dağıtımını değil aynı zamanda destekleyici ekipman ve tedavileri (şırıngalar, tıbbi eküvyonlar) da dahil olmak üzere bütünsel olarak yaklaşıyor. 1.200’den fazla ofis ve 72000 çalışanıyla onları dünya çapındaki önemli paydaşlara yakın bir noktaya getirdiğini söyleyen şirket, aşının sorunsuz bir şekilde uygulanmasını sağlamak için ilaç şirketleri, hükümetler ve tedarikçilerle halihazırda görüşmelerinin devam ettiğini belirtiyorlar.
Denizyolu’nun Aşı Taşımadaki Rolü
Yazının bu kısmına kadar aşı taşımada hep havayolundan bahsettik. Çünkü aşıların soğuk kalma ihtiyaçları düşünülürse havayolunun hızlı olması çok büyük avantajdı. Ama havayolu taşımacılığının taşıma kapasitesinin sınırlı olmasından dolayı COVID19 vaka artışının önüne geçilememiş olması aşının denizyolu taşımacılığı ile taşınmasının önemini ortaya çıkarmıştır. Şimdi aşının denizyolu ile taşınması için ne gibi çalışmalar yapılabilir bir bakalım.
Denizcilik şirketleri geçen yıl küresel aşı dağıtım programlarını desteklemek için kendilerini hazırlamaya çalışırken, deniz taşımacılığının bu girişimlerdeki rolünün tam kapsamı hala açık bir soru olduğu görülmektedir. Aşının yaygınlaştırılması, salgının halihazırda sarstığı bir lojistik sektörü için muazzam bir zorluktur. Dünyanın dört bir yanındaki hükümetler aşılama merkezlerine büyük yatırımlar yapmakta, ayrıca ultra soğuk depolama tesisleri inşa etmekte ve genişletmektedir.
Aşı nakliyesi için ilk odak noktası, pazara giriş süresinin daha hızlı olması ve hava taşımacılığında mevcut soğuk depolama seçenekleri nedeniyle dozların hava yoluyla gönderilmesidir ancak küresel aşı tedarik zincirinin özellikleri ve kapsamı konusunda hala büyük bir belirsizlik vardır. Bununla birlikte, aşıların küresel nüfusa verimli bir şekilde yayılması, benzeri görülmemiş bir uluslararası işbirliği ve dayanıklı, çok modlu bir tedarik zinciri gerektirmektedir.
Maersk’in ilaç ve sağlık hizmetleri küresel başkanı Hristo Petkov Kasım blogunda “Küresel lansmanın nasıl gerçekleşeceği ve yeteneklerin haritalandırılması görevi tüm hızıyla devam ediyor,” diye yazmıştı. Ancak Petkov bunu söylerken planlama çabası birçok spekülasyon ve yüksek belirsizlikle çevrilidir diye ekledi. Aşılması gereken mevcut sorunlar şunlardı; cam şişelerin mevcudiyeti, gerekli sıcaklık aralıkları, dağıtım modları ve altyapısı, serileştirme sorunları, üretim kapasitesinin düşük olması.
Tüm bu sorunlara rağmen Maersk, ilaç endüstrisinin ihtiyaçlarına daha iyi hizmet verebilmek için aşı dağıtım anlaşmalarına öncülük ettiği ve deniz taşımacılığında soğuk zincir kimlik bilgilerini pekiştirdiği görüldü. Aralık ayında grup, 1 Nisan 2021 tarihinden itibaren Danimarkalı ilaç firması Novo Nordisk için soğuk zincir lojistik hizmetleri sağlamak üzere üç yıllık bir anlaşma imzaladı. Ayrıca yine Maersk, Ekim ayında kendi aşı adayı UB-612 olan ABD’li biyoteknoloji firması COVAXX (küresel aşı tesisiyle ilgili olmayan apayrı bir şirket) ile bir aşı dağıtım anlaşması imzalayarak, 2021’de Covid19’a karşı lojistik destek vereceğini açıklayarak Maersk yine uçtan uca tedarik zinciri yönetiminin sorumluluğunu üstlendiği görüldü.
2020’de Mecotec Group ve L&R Kaltetechnik gibi tedarikçiler, güvenli aşı nakliyesi ve depolanması için sıcaklıkları -80°C’ye kadar düşürmeyi vaat eden sabit ve mobil konteyner sistemlerini piyasaya sürdü. Bu tür ultra soğuk konteyner sistemlerinin Covid19 deniz taşımacılığının önemini gösterdi.
Aşı Dağıtımında Görünmeyen Karmaşıklıklar
Lojistik firmalarının 2020 yılında E-ticarette ne kadar başarılı olduklarını görmüştük. Ancak aşıların ihtiyaç duyulacak ölçekte dağıtımı tamamen farklı bir olaydır. Kısacası yukarıda da yazdığım gibi, dünyanın gördüğü en büyük lojistik zorluktur. Çünkü unutulmamalıdır ki lojistikte artan bir dağıtım ölçeği, kesinti fırsatını da artırır.
Bunun temel unsurlarından bazıları şunlardır:
- Soğuk Zincir Kapasitesi
- Depolama Gereksinimleri
- Son kilometre Teslimi
Soğuk zincir kapasitesi, herhangi bir aşının dağıtımında en önemli faktörlerden biridir, ancak -70 ° C’nin altında saklanması gereken Pfizer aşısı söz konusu olduğunda, tedarik zincirinin şu anda hazır olmadığı bir şeydir. Tipik olarak, tıbbi malzemeleri taşımak için kullanılan soğuk tedarik zinciri taşıyıcıları yaklaşık olarak 2-8°C derece arasında çalışır. Bu, yaklaşık 4°C’de depolanan ve iki ila sekiz derece arasında 30 gün boyunca stabil olan Moderna aşısının gerekliliklerinden çok uzak olmayan çoğu aşı için uygundur, ancak Pfizer aşısı için gerekliliklerin çok uzağındadır.
Soğuk tedarik zinciri özellikle Güney Amerika, Asya ve Afrika’nın bazı bölgelerinde, dağıtım gelince konu daha da karmaşıklaşır. Bu, özellikle depolama gereksinimleri ile ilgilidir . Sadece bu bölgelerde iklim daha sıcak değil, aynı zamanda bu tür depolamayı destekleyecek altyapı bulunmayabilir.
Örneğin; bir elektrik kesintisi soğutmanın başarısız olmasına neden olursa, aşılar büyük olasılıkla işe yaramaz hale gelecektir. Depolama yetenekleri, bu alanların toplamda altı milyardan fazla insana ev sahipliği yaptığı göz önüne alındığında, gereken hacimler nedeniyle daha da engellenecektir.
Son kilometre teslimatı ise en büyük zorluklardan biri olacak. “lojistik şirketleri şu anda kapılarını daha fazla navlun alamayacakları için kapatıyorlar. Genelde sürücü sıkıntısı nedeniyle, şu anda limandan varış noktasına kadar son kilometre teslimatı gerçekleştirecek gerekli personel bulunmamaktadır. Aşılar geldiğinde, dağıtım için yerel eczanelere büyük bir güven duyulacak ve özel eğitim gerekli olacaktır. Ve daha önce bahsettiğimiz uzak bölgelere gelince, aşının gerektirdiği koşullar göz önüne alındığında, kırsal sağlık merkezlerine son kilometrenin zorluğu önemi ortaya çıkıyor.
Aşı geldiğinde, ikinci bir doz için farklı aralık dönemlerinin ek karmaşıklığı ve ilk olarak aşı teklif edilecek olanlara öncelik verme gibi sorunlar da cabasıdır.
Hazırlanmak İçin Ne Yapılıyor?
Kuruluşların aşı teslim etme lojistiğini ele almaya başladığı yollar şunlardır;
- Dondurucu çiftliklerine yatırım
- İyileştirme ekipmanı
- Warp Speed Operasyonu
Aşının dağıtımı iki veya üç haftalık bir operasyon olmayacaktır. Dağıtımın ilk aşamasından sonra, üretim arttıkça aşıların belirli bir süre depolanması gerekirken, tıpkı bu yılın başlarında FedEx, UPS ve DHL gibi şirketlerin şu anda dondurucu çiftliği kapasitesine büyük yatırımlar yapmasının nedeni budur, böylece birkaç ay sonra aşılar ikinci dozların dağıtımından önce uygun şekilde depolanabilir. İrlanda, Dublin’deki Pelican BioThermal’daki ortaklarının da dahil olmak üzere birçok şirketin, Pfizer ve Moderna aşılarının saklama gereksinimlerini karşılamak için ekipmanlarını yenilemeye başladığını gördük . Pelican BioThermal -80°C dereceyi bulan yeni ekipmanları tedarik zinciri için çok önemli bir gelişmedir çünkü diğer şirketler bu çalışmayı örnek alırlar.
Nedir bu Warp Speed Operasyonu ? Açıklayacak olursak Amerika Birleşik Devletleri hükümeti tarafından COVID19 aşılarının, terapötiklerinin ve teşhislerinin geliştirilmesini, üretimini ve dağıtımını kolaylaştırmak ve hızlandırmak için başlatılan bir kamu-özel ortaklığıdır. ABD aşıyı Pfizer’in kendi tedarik zincirinden bağımsız olarak koordineli bir federal yanıtla ülke genelinde dağıtmak için ABD Silahlı Kuvvetlerinin altyapısından yararlanacaktır.
Açıkçası, bu ölçekte aşılama süreci çok büyük bir görev olacak. Ancak bu salgının başlamasından sonraki bir yıl içinde bunu tartışıyor olmamız, halihazırda üstlenilmiş olan kolektif çabayı alkışlamak gerekir.
Pandemi döneminde aşının lojistiği hakkında yazdığım yazı sizi bilgilendireceğini ve varsa meraklarınızı gidereceğini düşünüyorum. Mevcut bilgim ve yaptığım araştırmalar ile yazdığım yazımı umarım beğenirsiniz.
Okuduğunuz için teşekkür ederim.
KAYNAKLAR:
- TC. SAĞLIK BAKANLIĞI, (asi.saglik.gov.tr), (covid19asi.saglik.gov.tr)
- TUBİTAK, (bilimgenc.tubitak.gov.tr)
- DÜNYA SAĞLIK ÖRGÜTÜ(WHO), (who.int)
- DHL, (dhl.com)
- KUEHNE+NAGEL, (kuehne-nagel.com)
- SUPPLYCHAIN247, (supplychain27.com)
- SHIP TECHNOLOGY, (ship-technology.com)
- GLOBAL TRADE, (globaltrademag.com)
- OXFORD ACADEMIC, (academic.oup.com)
Instagram Hesabımızı da takip edebilirsiniz!
No responses yet