Hukuki Yapılarına Göre İşletmeler: Yabancı Sermayeli İşletmeler

ÖZET

Dünyada bir çok ülke yabancı sermayeyi ülkelerine getirmek ve yatırımları arttırmak ister. Bu amaçla yabancı yatırımlar için bir çok düzenlemeler yürürlüğe geçirilmektedir.

Türkiye’de bu yönde 2003’de yürürlüğe giren “Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu” ile yabancı yatırımlar ve bu amaçla kurulan şirket sayısı artmıştır. Ülkemizdeki sermaye stokuna yapılan sermaye katkısı da önemlidir bu açıdan. Bu sermaye girişimleri Türkiye’de Cumhuriyet döneminden itibaren bir çok yabancı sermaye girişleri ve  kalkınma projesi ile hayatımıza geçmiştir.

Bu araştırmada hukuki yapılar çerçevesinde yabancı sermayeli işletmeler hakkında bilgi ve bu yatırımların ekonomik açısından önemi hakkında bilgi vermek amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler: Yabancı Sermayeli İşletmeler, Hukuki Süreçler

GİRİŞ

İnsanlar çeşitli amaçlar için bir araya gelmek zorundadır. Önce iki kişilik ilişkiler ile başlayan bu birliktelik, giderek ortaklıklar şeklinde gerçekleşir. Bu birleşmeler genel anlamda ekonomik diyebileceğimiz amaçlarla gerçekleştiriliyordu.

Şirketler, sosyal ve ekonomik ya da sair amaçlarla yapılan birleşmeler arasında, en geniş ve önemli yer tutar. (Aslan, 2014, s.171)

Bir şirket değişik sebeplerle kurulabilir. Bu sebepleri başlıca a)Sermaye sağlamak, b) idareci emek sağlamak, c) mesuliyet sınırlandırmak ve ç) rizikoyu dağıtmak olmak üzere dörde ayırmak mümkündür. İşletmeler büyüdükçe bu dört sebebin biri, birkaçı veya hepsi şirket kurulmasında az veya çok rol oynayabilir.(Aslan, 2014, s.171)

Türkiye ekonomisinin sektörel yapısının değişimi ile beraberinde ekonomik büyümede belirleyici en önemli öğe sermayedir. Sermaye, bu ekonomilerin kıt üretim öğesidir. Sermaye öğesinde ortaya çıkan sorunlardan biri yetersizliktir. Bu durum toplam sermaye tutarı için önemli olduğu gibi sermayenin niteliği için de önemlidir. Gelişmekte olan ülkelerde ki sermaye öğesinin yetersizliği ancak yabancı sermaye ile giderilebilmektedir. Bu durum da yabancı sermayenin bütün az gelişmiş ekonomiler için olduğu gibi Türkiye ekonomisinin büyüme ve gelişmesinde son derece önemli bir kimlik kazandırabilmektedir. Uzmanlaşmış yabancı sermayenin ekonomik büyümedeki belirleyicilik işlev ve etkisi bu öğenin sektörel dağılımında önem kazanmaktadır. Ancak böylece yabancı sermayenin uzmanlığı üretken olabilmekte ve bir anlamda yabancı sermayenin marjinal verimini belirlemektedir. Bu husus özellikle ülkemiz ekonomisi için önemlidir. Çünkü Türkiye 1960’lardan bu yana uygulaya geldiği planlı kalkınma modelinde sektörel yapının değişimi; önemli bir hedef olarak benimsenmiş ve plan ona göre hazırlanmıştır. Buna göre yabancı sermaye girişleri kaçınılmaz olarak sektörel yapıda amaçlanan bu değişmelere göre biçimlenecek ve ona göre yönlenecektir.(Çetinkaya, 2004)

YABANCI SERMAYE VE YABANCI SERMAYELİ İŞLETMELER NEDİR?

Yabancı sermayeler özel, doğrudan ve resmi yabancı sermaye olarak gruplandırabildiği gibi günümüzde daha anlaşılır olması için sadece dolaylı ve doğrudan yabancı sermaye şeklinde gruplandırılır.

Ülkemize gelip yatırımda bulunmak isteyen, yabancı ülkelerden insanlar ve yurt dışında yerleşimi bulunan Türkler ile yabancı ülkelerin hukuki kurallarına göre kurulmuş şirket olarak tanımlanabilir.

Yabancı sermaye yatırımlarının yatırımcıları neden kendi ülkeleri dışındaki başka bir ülkede yatırımda bulunurlar. Bir takım nedenler vardır, bunlar:

• Yüksek kar beklentileri,
• Pazar genişletmek ve yeni pazar anlayışı,
• Daha verimli üretim beklentileri,
• İhracat ve ithalat işlemlerinde gümrük veya diğer engelleri aşmak,
• Hammadde ihtiyacını sağlanmasında kolaylık sağlanmak istenmesi,
• Mevcut piyasayı geniş hale getirilmesinin istenmesi
• Teknolojiyi diğer ülkelere getirmek şeklinde sıralayabiliriz. (Çetinkaya, 2004)

Bu durumlara baktığımız zaman ülke ekonomisine yapacağı katkıların daha iyi anlaşabilmesi için bu yatırımların, ödemeler dengesi, istihdam, ekonomik gelişme, refah ve üretim gibi ekonomik etkilerinin iyi bir şekilde anlaşılması gerekir.

Bu yatırımların etkisi yapıldığı anda bazıları ise, çok daha uzun dönemde ortaya çıkmaktadır.

6224 Sayılı Yasaya Göre Kurulan İşletmeler

Türk ortaklarla birlikte, TTK’ da gösterilen şirket türlerinden biri olabileceği gibi, kendi ülkesindeki kanunlara uygun kurulmuş bir işletmenin ülkemizdeki şubesi de olabilir. Örnek verecek olursak: Renault, Roche, Siemens. Bu kanun daha sonra 2003 yılında 4875 sayılı Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu ile yürürlükten kalkmıştır.

Petrol Yasasına Göre Kurulan İşletmeler

Ülkemizde petrol çıkarma, petrol ürünlerini satmak, petrol arama ve petrol rafineri kurma amaçlarıyla işletme kurmak isteyenlere, TTK’ da ki şirketlerden biri veyahut yurt dışındaki bir işletmenin şubesi olarak işletme kurma imkanı verilmektedir.

Uluslararası Anlaşmalarla Kurulan İşletmeler

Diğer ülkeler ve Türkiye arasında çok taraflı ya da ikili anlaşmaların temin ettiği teşvik ve kolaylıklar ile hak ve imtiyazlardan yararlanarak kurulan işletmelerdir.

Bir çok sektör üzerinde yabancı sermayeli üretici firmalar vardır. Bu ana sektörlerin her birinin üretim kodu vardır.

Örneğin; ana sektör olarak mobilya imalatının üretim kodu 31’dir. Ana sektörün içerisinde yer alan faaliyetlerden yatak imalatının üretim kodu 3103’tür.

Türkiye’de ki yabancı sermayeli firmaların ülkelere göre dağılımında toplam 1200 firma vardır. Bunlardan ilk beş ülke:

Almanya 242, Hollanda 139, İtalya 101, Fransa 86, Amerika Birleşik Devletleri’nde ise 66 firma bulunmaktadır. Bu dağılımdan yola çıkarak yabancı sermayeli firmaların illere göre dağılımında toplam 1306 firma bulunmaktadır. Yabancı sermayeli işletmelerin en çok olduğu ilk beş ilimiz ise şunlardır:

Kocaeli 215, İzmir 200, İstanbul 185, Bursa 117, Tekirdağ’da ise 91 ilimiz bulunmaktadır.

YABANCI İŞLETMELERİN KURULUŞ AŞAMALARI

Şirket kurulurken temel olarak şirketin unvanı, merkezi yani adresi, faaliyet konusu ve amacı, müdür / temsilcinin kim olacağı, sermaye ve sermaye payları belirlenir. Şirket sermayesi asgari 10.000 TL için “ Limited Şirket” , 50.000 TL için ise “Anonim Şirket” dir. Daha sonra şu şekilde sıralayabiliriz.

• Gerekli iznin alınması yani fizibilite etüdünün yapılması.
• Kuruluş bildirim formunun hazırlanması.
• Ana sözleşmenin hazırlanması.(Noter tasdikli)
• Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’na kuruluş için başvurma.
• Ticaret Odası kayıt dilekçesi.
• Yabancı ortak eğer gerçek kişi ise noter onaylı tercüme edilmiş pasaport sureti ve potansiyel vergi numarası dökümü.
• Yabancı ortak eğer tüzel kişi ise apostil şehrini içeren veya Türk konsolosluğundan onaylı şirketin kayıtlı olduğu sanayi veya ticaret odasınca veya yetkili mahkemelerce tanzim edilmiş faaliyet belgesi ve sicil özetinin noter onaylı tercümesi.
• Tahsil edildiğini belirten kaşeli ve imzalı banka dekontları. (Sermayenin on binde dördünün Rekabet Kurumu’nun hesabına yatırıldığını gösteren tahsil edilmiş kaşeli ve imzalı banka dekontu)
• Kuruluş işlemlerini yönetecek gerçek kişiye verilen noter onaylı tercüme edilmiş vekaletname.
• Noter onaylı Yetkili kişilerin şirket unvanı altında tescil talepnamesi.

Bütün bu işlemler tamamlandıktan ve gerekli kuruluş izinlerini aldıktan sonra şirket, ticaret sicil müdürlüğünce tescilinden itibaren tüzel kişilik kazanacaktır.

Ticaret siciline verilen evraklar ile Türk Sermayeli bir şirkete verilen evraklar aynıdır.

Tescil tarihinden beri şirketin adresinin bulunduğu yerin Vergi Dairesi’ne başvurularak Vergi Sicil Numarası alınır. Daha sonra Vergi Usul Kanunu’nda belirtilen tutulması zorunlu olan defterler tasdik ettirilir.

SONUÇ

Hayatımızın en azından bir kısmında bazı yerlerde anonim, limited gibi kelimeler görmüşüzdür. Hiç daha önce merak ettiniz mi? Bunlar sermaye şirketleridir.

Şirketleri kurarken temel yapı taşlarından sermaye bazen yetmeyebilir. Ayrıyeten ülkemizdeki sermayede yetmiyor olabilir. Bu gibi durumlarda başvurduğumuz yollardan biri ortaklıktır. Bu ortaklıklar bazen farklı amaçlarda da kurulabilir. Örneğin yabancıların ülkemizdeki piyasalara girmek istemeleri gibi. Dış devletlerden gelen yabancı yatırımlar ülkedeki ekonomiğe katkısı da vardır.

Yabancı Sermayeli İşletmeler kurulurken bir çok hukuki temele dayanan kanunlardan geçerek kurulur. Bu konuda Yabancı Sermaye Teşvik Kanunu’nun 10.maddesinde; “Yerli sermaye ve teşebbüslere tanınan haklar, muafiyetler ve kolaylıklardan aynı sahalarda çalışan YABANCI SERMAYE ve TEŞEBBÜSLER de aynı şartlar dahilinde istifade ederler.” denmektedir.

KAYNAKÇA

Aslan, Y. (2014). Ticaret Hukuku Dersleri, Ekin Yayınevi

www.blogcu.com,

http://enm.blogcu.com/yabanci-sermayeli-isletmeler/3699729 

archive.ismmmo.org.tr, Volkan Demir,

http://archive.ismmmo.org.tr/docs/malicozum/51MaliCozum/18%20-%2051%20VOLKAN%20DEM%C4%B0R.doc  

Acikerisim.selcuk.edu.tr, Murat Çetinkaya, 2004,

http://acikerisim.selcuk.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/123456789/8776/234787.pdf?sequence=1&isAllowed=y  

www.staff.emu.edu.tr,

https://staff.emu.edu.tr/atalaytalaykurt/Documents/courses/konu2std.pptx 

sanayi.tobb.org.tr,

http://sanayi.tobb.org.tr/yabanci_sermaye_ulke.php

www.legaldenetim.com,

http://www.legaldenetim.com/index.php/hizmetlerimiz/turkiyede-yabanci-sermaye/ 

Sanayi.tobb.org.tr,

http://sanayi.tobb.org.tr/yabanci_sermaye_adres.php  

sanayi.tobb.org.tr,

http://sanayi.tobb.org.tr/yabanci_sermaye_il.php

www.parasut.com,

https://www.parasut.com/blog/yabanci-sermayeli-sirket-kurulus-adimlari  

Instagram Hesabı‘mızı da takip edebilirsiniz!