Deniz ve Liman İşletmeciliği

Denizcilik insanlık tarihinde binlerce yıldır önemli bir faaliyet olarak süregelir. Denizcilik faaliyetlerinin bu kadar eski olması, kendi içinde geleneksel bir yapıda olmasına neden olmuştur. Bu nedenle denizciliğin kendine has kuralları,  kendine has tahammülleri ve doğal olarak kendine has bir terminolojisi vardır. Bu durum denizciliğin en önemli faaliyetlerinden birisi olan liman işletmeciliğidir.

Limanlar bir ulaştırma alt yapısıdır. Ancak limanları sadece bir alt yapı olarak değerlendirmek dar bir bakış açısı olur. Limanlar daha birçok işleve sahiptir. Bu işlevler tarih boyunca gelişmiş, değişmiş ve artış göstermiştir. Başlarda gemileri dalga, rüzgâr, akıntı gibi olumsuz etkilerden korunması için tasarlanan limanlar, günümüzde lojistik merkezler hâline gelmiştir.

DENİZ YOLU ULUSLARARASI YÜK TAŞIMACILIĞININ AVANTAJLARI

• Yük ve yolcu taşımacılığının hızlı,
• Güvenli,
  
• Konforlu ve ekonomik olması yanında,
  
• Çevreyi en az kirletmesi,
  
• Yolcu-km ve ton-km başına tükettiği enerjinin en az olması,
  
• Çıkış-Varış limanları arasında herhangi bir transit geçiş ve gümrük işlemi yok
  
• En üstün yönü, çok büyük hacimli ürün taşımasını sağlamasıdır. Özellikle sanayi hammaddesini oluşturan büyük miktarlardaki yükler, deniz yolu taşımacılığı ile bir defada bir noktadan diğer bir noktaya kolaylıkla taşınabilmektedir.
• Bakım onarım kolaylığı ve yatırım maliyeti ulaştırma türlerinin tercihinde özenle dikkate alınması gereken hususlardır

DENİZ YOLU ULUSLARARASI YÜK TAŞIMACILIĞININ DEZAVANTAJLARI

• Kapıdan kapıya taşıma olarak günümüzde tercih edilen taşıma sisteminin özelliklerini taşımamakta, bu yöndeki beklentileri karşılayamamaktadır.
• Taşıma süresi, diğer taşıma sistemlerine göre daha yüksek olabilmektedir.
  
• Bu taşıma sisteminin başarısında temel faktör olan alt yapı yatırımlarının maliyetlerinin yüksekliği, hizmet alımında yetersizliklerle karşılaşılmasında etkili olabilmektedir.
  
• Tonaj tutturamama ve limanlarda yaşanan sorunlar hizmet alanların ticari ilişkilerinde olumsuzluklarla karşılaşılmasına neden olmaktadır.
  
• Hava koşullarına bağlı olarak taşıma riski artabilmektedir

DENİZ YOLU TAŞIMACILIĞI SİSTEMİ

Gemiler, gemi sahipleri ( armatör/ donatan/ donatma iştiraki), limanlar, terminaller, denizcilik işletmeleri, denizcilik işletmelerinde faaliyet gösterenler, gemi adamları, uluslararası denizcilik örgütü, uluslararası denizcilik örgütünün hazırladığı uluslararası denizcilik sözleşmelerine dayalı hukuksal sistem, diğer taşıma modları, sigorta, gemi inşa (tersane) işletmecileri, finans kuruluşları, klas kuruluşları, chartering işletmeleri (kiralama) ve diğer taşıma modlarından özellikle karayolu ve demiryolu taşımacılık sistemleri, brokerlar, liman devletleri ve yüklerin fabrikalardan limanlara, dağıtım noktalarına ve pazarlara ulaştırılma alt yapısından oluşan ağı ifade etmektedir.

DENİZ YOLU TAŞIMACILIĞINDA TEMEL SINIFLANDIRMA
 

• Deniz araçları ile (gemi, vapur, ve benzeri) yapılan ulaşım şekline denizyolu ulaşımı denilmektedir.
• Dünyada deniz yolu taşımacılığına konu olan ister yolcu, ister yük karakterli mal olsun, taşıma başlıca iki gruba ayrılır:

• Kabotaj Taşımacılığı
• İç Suyolu Taşımacılığı

KABOTAJ HAKKI

• Kabotaj hakkı bir devletin kendi kara sularında, iç denizlerinde, göl ve akarsularında taşıt işletme bu taşıtlarla ülke limanları arasında yük ve yolcu taşıma hakkına sahip olması demektir.
• Cumhuriyetin ilanından sonra milli ekonomi ilkeleri, egemenlik hakları ve devlet çıkarları doğrultusunda Kabotaj kanunu çıkarılarak Türk kara sularında işletme hakkını Türk vatandaşları aldı.

İÇ SUYOLU YÜK TAŞIMACILIĞI

Ülke içindeki kanallar, göller ve nehirlerde yapılan suyolu taşımacılığıdır.

Gerek kabotaj, gerekse uluslararası sularda yük taşımacılığı olsun, yapılan hizmetin sürekliliği ve düzenli olup olmayışına göre taşıma iki gruba ayrılır:

• Layner Taşımacılığı
• Tramp Taşımacılığı

LAYNER- LINER TAŞIMACILIĞI

Liner Taşımacılığının belirgin özelliği, hizmetin sürekli oluşudur. Bu sebeple, gemiler yeterli yük bulamasalar da programı aksatmamak için limanlara uğrarlar. Programdan çıkarılan limanlar da yükleyici ve taşıtanlara önceden duyurulur. Bu taşımacılık türü, liman süresinin sefer içindeki oranının yüksek oluşu sebebiyle en yüksek maliyetli türdür.

TRAMP TAŞIMACILIĞI

Tramp Taşımacılığı ise, limanlar arasında yükün durumuna göre hizmetin yapılmasını ifade eder.

DENİZ YOLU TAŞIMACILIĞINDA YÜK TÜRLERİ

Kuru yükler, genel kargo ve dökme adı verilen yüklerden oluşmaktadır.

GENEL KARGO YÜKLER

Parça yüklerden oluşan genel kargolar, çoğu zaman bir gemiyi, ambarı veya kompartımanı tek başına doldurmayacak kadar küçük yük paketleridir. Genel kargo, çuval, karton kutu, kasa ve sandıklar içinde gemiye yüklenmektedir. Genel kargo yükler, karma ve homojen yükler olarak iki türe sahiptir. Karma yükler, farklı tip ve paketlerde farklı nakliyecilerden gelen yüklerdir. Homojen yükler ise, nakliyecilerden büyük miktarlarda gelen aynı tip yüklerdir.

KURU DÖKME YÜKLER

Demir cevheri, hububatlar, kömür, fosfat ve alüminyumdan oluşmaktadır. Bu tür yükler yükleme araçlarına doğrudan istiflenebildiklerinden dökme yükler adını almışlardır.

SIVI YÜKLER

Ham petrol ve petrol ürünlerini kapsamaktadırlar. Sıvı yükler grubunu oluşturan petrol ve petrol ürünleri, temiz ve kirli yükler olarak iki gruba ayrılmaktadır. Temiz yükleri petrol ve gaz yağı oluşturmaktadır. Kirli yükler sınıflandırması içine, ham petrol, asfalt ve bazı gazlar girmektedir.

KONTEYNER SİSTEMLERİ

Hem kuru yük hem de sıvı yük taşımacılığında kullanılan konteyner mevcuttur.

LİMANLARDA YÜK VE GEMİLERE HİZMET ÜRETEN TİCARİ İŞLETMELER

Terminal Operatörleri: Bu kitabın konusunu oluşturan limanları işletirler ve liman kullanıcılarına
hizmet verirler.

Yükleme/Boşaltma Yüklenicileri (Stevedore): Terminal operatörleri, (kılavuzluk, römorkaj, palamar ve gemi bakım/onarım hizmetlerinde olduğu gibi) yük elleçleme işlerini başka bir işletmeye (belirli bir süre için) devredebilir. Yükleme/boşaltma yüklenicileri olarak adlandırılan bu işletmeler liman sahası içinde yük elleçleme işlemlerini yürütürler.

Kılavuzluk, Römorkaj ve Palamar İşletmeleri: Limana gelen gemilere bir pilot vasıtasıyla kılavuzluk hizmeti vererek geminin emniyetli ve güvenli bir şekilde limana yanaşıp ayrılmasını sağlarlar. Bu işletmeler aynı zamanda geminin liman sahasında römorklar yardımıyla güvenli ve emniyetli bir şekilde rıhtıma yanaşma manevralarına destek verir

Lojistik Hizmet Sağlayıcıları: Liman bölgelerinde ya da liman hinterlantlarında yer alan bu işletmeler genellikle taşıtanlar ve taşıyanlar arasında aracılık yaparak belirli bir ücret karşılığında taşıtanlara lojistik hizmetler sunarlar (Forverder işletmeler gibi).

Gemi Tedarik İşletmeleri: Gemilere kumanya (yiyecek, içecek vb.) ve yedek parça tedarik eden işletmelerdir. Dronlar ile tedarik deneme aşamasında olsa da tedarik faaliyetleri genellikle gemi rıhtımdayken gerçekleşir.

Gemi Yakıt İkmalcileri: Gemilere yakıt ve yağ tedarik eden işletmelerdir.

Kara Nakliyecileri: Yükün üretim noktasından limana ya da limandan nihai tüketim noktasına taşınmasında genellikle kara yolu nakliyecileri kullanılır. Bu nedenle kara nakliyecileri liman bölgelerinde taşıtan ve yükletenlere hizmet sunarlar. veren, yanaşan geminin iskele ve rıhtımlara bağlanmasını sağlayan palamar işçilerini istihdam eden işletmelerdir.

DENİZ TAŞIMACILIĞI VE LİMANLARDA HİZMET SUNUM YAPISI

Deniz taşımacılığı en temel düzeyde düzenli ve düzensiz taşımacılık olarak sınıflandırılabilir. Bu ayrımı anlayabilmek için günlük hayatımızda sıkça kullandığımız otobüs ve taksileri karşılaştırabiliriz. Belediye otobüsleri belirli duraklar arasında, belirli bir zaman çizelgesine göre düzenli bir sefer hizmeti verir. Belirli bir istikamete gitmek için otobüsün sefer saatlerine bakarak uygun saati seçer ve o saatte durağa giderek otobüse bineriz. Ancak taksilerde durum böyle değildir. Örneğin İzmir’in Urla ilçesinden taksiye binen bir müşteri Göztepe’ye gitmek isterken sonraki müşteri Karşıyaka’ya gitmek isteyebilir. Yani taksinin bir sonraki gideceği noktayı müşteri belirler. Görüldüğü gibi taksilerde gidilen noktalarda bir düzen söz konusu değildir. Burada verilen otobüs ve taksi örneği herkes tarafından bilinse de verilen bu iki hizmetin sefer programı, zamanlaması ve gidilen noktalar açısından düzenli ve düzensiz hizmetler olduğu dikkatlerden kaçabilir. İşte deniz taşımacılığında da benzer bir durum söz konusudur. Deniz taşımacılığı hizmetleri, düzenli ve düzensiz hat taşımacılığı olarak ikiye ayrılır. Düzenli hat taşımacılığı tarifeli (liner), düzensiz hat taşımacılığı ise tarifesiz (tramp) taşımacılık olarak da adlandırılır.

LİMAN PLANLAMA VE GELİŞTİRMENİN ÖNEMİ

Planlama ve geliştirme kavramları, söz konusu liman olduğunda oldukça yerinde bir anlam kazanır.

LİMAN PLANLAMA

Mevcut ya da planlanan bir limanda uygulanması gerekli unsurların kısa dönem, orta dönem ya da uzun dönem için hazırlanması işidir.

LİMAN GELİŞTİRME

Mevcut bir limanı içinde bulunduğu dönemin gerektirdiği gelişmişlik düzeyinde tutma ve bu düzeyden daha da ileri bir seviyeye çıkarama gayretidir.

LİMAN PLANLAMA VE GELİŞTİRME

Liman tesisleri oldukça karmaşık bir yapıya sahiptir ve limanlar kendi içinde kapalı bir sistem değildir. Aksine limanlar dış dünya ile oldukça yoğun bir etkileşim içindedir. Hatta bu etkileşimin seviyesi limanın iş yoğunluğu ile doğru orantılıdır. Bir limanda ne kadar çok etkileşim varsa o kadar çok yük yoğunluğu vardır (bu durum tersi için de geçerlidir). Liman yatırımları iş gücü ve sermaye yoğun yatırımlardır. Bugün modern ve yüksek kapasiteli bir liman, milyarlarca dolarlık yatırımlarla inşa edilir. Öyle olunca inşası tamamlanmış bir limanın yerini değiştirmek teknik olarak mümkün olsa da çok önemli düzeylerde maddi zararlar getirecektir. Tüm bu nedenlerden dolayı bir limanın kuruluş yeri, kara, deniz ve demir yolu bağlantıları, liman içindeki ekipmanlar, liman iş gücü, limanın deniz altyapısı, üst yapısı gibi unsurları önceden planlanmalıdır. Hatta bu planlamanın önce ulusal düzeyde, sonra liman bazında olması önemli faydalar sağlayacaktır.

LİMANLARDA YÜK TALEP TAHMİNİ

Liman kapasitesinin en önemli belirleyicisi limana olan hizmet talebidir. Talep tahmini çok temel bir ifade ile bir limanın sunduğu hizmetlere kısa, orta ve uzun vadede ne miktarda talep olacağının öngörülmesidir. Nitel ve nicel olarak iki temel yük talep tahmini yöntemi bulunur. Nitel yöntemler ilgili kişilerden elde edilen fikirler ile tahmin temeline dayanırken nicel yöntemlerde istatistiki yöntemler kullanılmakta, farklı metodolojilerle geçmişte gerçekleşen yük hareketlerinden yola çıkarak gelecekte limana olacak yük talebi matematiksel olarak tahmin edilmeye çalışılmaktadır. Limanlarda yük talep tahmininde nicel ya da nitel yöntemlerden sadece bir tanesine güvenerek talep tahmini yapmak güvenilir sonuçlar vermeyebilir. Bu nedenle talep tahmininde her iki yöntemin birlikte kullanılması yerinde olacaktır.

LİMANLARDA KAPASİTE ÖLÇÜMÜ

Bir limana olan yük talep tahmini o limanın kapasitesini ana hatlarıyla şekillendirir. Liman kapasitesi; limanda hâlihazırda bulunan altyapı, üstyapı, ekipman ve iş gücü ile elleçleyebileceği yük miktarı ve hizmet vereceği gemi sayısını ifade eder. Limanlarda kapasite ölçülürken birçok değişken kullanılabilir. Kapasite değişkenleri adı verilen bu değişkenler gemi yanaşma yeri uzunluğu, yük elleçleme ekipmanlarının kapasite ve sayısı, apron ve iskelelerin genişlikleri, depolama alanlarının büyüklüğü gibi unsurlardan oluştur. Limanlarda tek bir kapasiteden bahsedilemez. Bir limanda yük elleçleme kapasitesi, gemi kabul kapasitesi, depolama kapasitesi ve kapı kapasitesi ayrı ayrı ölçülmeli, en düşük olan kapasite liman kapasitesi olarak kullanılmalıdır. Bahsedilen bu dört temel kapasitenin her birisi için alt kapasite ölçümleri de yapılmaktadır: Geliştirilebilir kapasite ve mevcut kapasite. Geliştirilebilir kapasite yatırım yapılması durumda limanın gelecekte ulaşabileceği kapasite olarak ifade edilebilir. Mevcut kapasite ise 4 farlı şekilde hesaplanabilir (Teorik, güncel, optimum ve zorlanmış kapasite). Teorik kapasite belli teorik şartlar göz önüne alınarak hesaplanırken, güncel kapasite limanın gerçekte elleçlediği en yüksek kapasitedir. Optimum kapasite limanın zorlanmadan en iyi şekilde çalıştığı kapasiteyi gösterirken zorlanmış kapasite ise belirli tavizler vererek mevcut kapasitenin aşılması sonucunda elde edilen kapasite türüdür.

Instagram Hesabı‘mızı da takip edebilirsiniz!