Demir Yolu Taşımacılığı

DEMİR YOLU TAŞIMACILIĞI NEDİR?

Demir yolu taşımacılığı, demir tekerlekli taşıtların üzerinde gitmesi için döşenmiş çelik raylara denir. Demir rayları üzerinde giden vagonların, yolcu veya taşınması için yük bindirilen, ağır ve hacimli yükler için çok yüksek maliyetlere katlanılmadan yapılabilecek bir taşımacılık türüdür.

Diğer taşımacılık türlerine göre işlemsel olarak çok daha güvenli, taşınırken istenilen hizmet daha az emek ister. Demir yolları üzerindeki merkezlerin sayısına bağlı olarak verilen hız hizmetinin sınırlı olduğunu söyleyebiliriz. Bu taşımacılık türünde kullanılan araçların hız kapasiteleri, verilen taşıma hizmetinin hızı ile paralellik göstermektedir.

Mevcut altyapı yatırımları; demir yolu inşası, işletilmesi ve bakımı yüksek yatırım maliyetleri gerektirmektedir. Bu yatırımlar çoğunlukla devlet tarafından üstlenilmektedir.

DEMİR YOLU TAŞIMACILIĞININ TARİHÇESİ

Demir yolunun atası sayılabilecek oluklu granit yollar, M.Ö 600’de Eski Yunan döneminde, ahşap tekerli araçlar vasıtasıyla gemilerin ve yüklerin taşınmasında kullanılmıştır. Uzunluğu 6-8.5 km arasında değişen bu yolların iz genişliği ise, günümüzde yaygın olarak kullanılan 1435 mm’lik ray açıklığına oldukça yakın bir değer olan 1500 mm’ydi. 1550 yılında ‘Hund’ olarak adlandırılan elle itilen tekne tipi vagonlar Almanya’daki madenlerde kullanılmış, daha sonra bu teknoloji Alman madenciler tarafından İngiltere’ye getirilmiştir. Yine aynı tarihte Fransa’nın Alsace şehrindeki madenlerde, metal kılavuzlar üzerinde hareket eden arabaların kullanıldığı bilinmektedir. 1603-1604 yılları arasında, Huntingdon Beaumont ve Sir Percival Willoughby tarafından yerüstündeki ilk ahşap kılavuzlu yolu inşa edilmiştir. Wollaton Wagonway olarak bilinen yaklaşık 3,2 km uzunluğunda bu ahşap yol, İngiltere Nottinghamshire’daki madenlerin taşınmasında kullanılmıştır.

İlk Demir Yolu Rayı: 1738 yılında İngiltere’de, Cumberland’da maden ocağında yapılmıştır. Bu demir yolu raylarının yapılma nedeni ise maden ocağındaki taşımacılığı kolaylaştırmaktı.

Halk İçin Yapılan İlk Demir Yolu: 1801 yılında yapılmıştır.

Demir Yolu Başlangıcı Sayılan Tarih: 6 Ekim 1829’dur.

LOJİSTİK SEKTÖRÜ ve DEMİR YOLLARI

Lojistik sektörü Dünya’da depodan depoya demir yolu taşımacılığı ile çalışmaya başlamıştır. Büyük fabrikaların içine kadar demir yolu ağı girmekte ve tüm limanlar, sanayi bölgeleri liman bağlantılı olarak faaliyet göstermektedir. Avrupa’da sadece yük trenlerinin çalışacağı ana hatlar belirlenmektedir. Yük elleçleyecek alanlar yolcu istasyonlarının dışında yeniden inşa edilmekte, bu alanlarda depolarda, stok alanları kurulmaktadır.

Ülkemizde de yapılan çalışmaların sadece mevcut hatların iyileştirilmesi ile kalmayıp demir yollarının bir bütün halinde planlaması yapılmalıdır. Demir yolu taşımacılığı sadece iki istasyon arasında kaldığı takdirde, 500 km’nin dışındaki taşımalar için ekonomik olmamaktadır. Depodan depoya taşımalarda ise asgari ekonomik taşıma mesafesi 200 km’nin altına inmektedir. Kombine taşıma sisteminde ise taşımanın demir yoluna ayrılan maliyeti deniz taşımacılığından sonra en avantajlısı olarak ölçülmektedir.

Demir yolları kara yolu taşımacılığı gibi her noktaya yapılamaması; yani esnekliğinin ve az olmasının yanında taşıma sürelerinin uzun olması da bu tür taşımanın rağbet görmesini engellemektedir. Yolcu ve yük taşımada yıllardır kullanılan demir yolları yüksek sabit maliyet ve düşük değişken maliyetlerinin avantajları ile bilinmektedir. Yükleme, boşaltma, bilet kesimi gibi işlemlerin büyük maliyetler oluşturmaması ve taşıma kapasitesinin yüksekliği nedeniyle birim başına değişken maliyet azalmaktadır. Bunun yanında yüksek altyapı bakım ve amortisman maliyetleri, yüksek sabit maliyetlere yol açmaktadır. Dolayısıyla bu maliyet bileşenlerinden de anlaşılacağı üzere demir yolları yüksek sabit ve düşük değişken maliyetlere sahip bir sistem olarak bilinmektedir. Bu yüzden hacimli taşımalarda tercih edilmektedir.

DEMİR YOLU TERİMLERİ ve BİLGİLERİ:

BOJİ: Lokomotif ya da vagonun tekerlek dingillerini taşıyan allt aksamı

KURP: Çoğunlukla demir yollarında demir yollarında dönüş olan kısımlarda eğrisel inşa edilen parçaların çap ile ifade edilen ölçüsü

DERAY: Demir yolu vasıtalarının raydan çıkması

KARAMBOL: Demir yolu vasıtalarının birbirleri ile çarpışması

DEVER: Yolda kurplarda iç raya nazaran dış raya verilen yükseklik farkı

SÜREKARTMAN: Kurplarda yola verilen fazla açıklık

ALİYMAN: Düz yol

EKARTMAN: İki ray arasındaki açıklık (Normal hat: 1435 mm)

HATTI CARİ: Ana yol

İLTİSAK HATTI: Ana yoldan verilen bağlantı yolu

HORTUVAR: Kör yolun sonuna konulan tampon

KATANER: Yol üzerinde bulunan havai elektrik hattı

İTİNERER: Bir trenin işleyişi ile ilgili bilinmesi gereken bilgilerin tamamı

CTC: Sinyal sisteminin merkezden idare sistemi (central traffic control)

FÖYDÖMARŞ: Trenin işleyişi sırasındaki tüm bilgilerin yazıldığı belge

CONTA: İki rayın birbirine bağlandığı noktada iki ray arasında bırakılan boşluk

RİSTURN: Geri ödeme

SEJUR ÜCRETİ: Yabancı vagonun yurt içinde kalma ücreti

TRİYAJ: Yük trenlerini hazırlandığı ve dağıtımının yapıldığı istasyon veya garlar

GABARİ: Demir yolu vasıtalarının serbestçe geçebilmesi için demir yolunun iki yanında ve üstünde bırakılan boşluk

NETTON: Bir vagona kapasitesi oranında yüklenmiş olan ton

HAMTON: Bir vagonun darası ya da dara ve net yükün toplamı (DARA+NETTON)

ROTASYON: Bir vagonun iki dolumu arasında geçen süre

ÜTİLİZASYON: Yük ve yolcu vagonlarından maksimum ölçüde yararlanmak

VAGON ÇEŞİTLERİ ve GENEL ÖZELLİKLERİ

Kapalı Vagon (G,H): Kapalı vagonla her türlü ev ve mutfak eşyası, giyecek, yiyecek, içecek, torbalı çimento, gübre, canlı hayvan vb. taşıması yapılabilir.

Kayar Yan Duvarlı Kapalı Vagon (HABİS): Paletli eşya vb. taşıması yapılır.

Yüksek Kenarlı Vagon (E): Normal tip yüksek kenarlı açık vagon ile kömür, her türlü maden cevheri, tuğla, kiremit, demir, boru, kum, ve pancar taşıması yapılabilir.

Yüksek Kenarları Vagon (F): Özel tip yüksek kenarlı vagon ile kömür ve her türlü maden cevheri taşıması yapılır. Vagon üstten doldurulur, yanda otomatik boşaltma tertibatı vardır.

Sarnıçlı Vagon (Z): Sıvı yük taşıması için kullanılan sarnıçlı vagon ile her türlü akaryakıt taşıması yapılabilir.

Platform Vagon (S): Özel tip platform vagon ile konteyner, tank, ağır iş makineleri, tır vb. taşıması yapılır.

Platform Vagon (K,R): Normal tip platform vagon ile oto, pikap, kamyon, otobüs, iş ve tarım makineleri, beton, demir ve ağaç direkler taşıması yapılır.

Tahıl Vagonu (UG): Tahıl vagonu ile dökme halde tahıl taşınır. Üstten doldurulur ve boşaltması vagonun altından otomatik yapılır.

Ağır Yük Vagonu (UAAİS): 120 ton, 180 ton ve 250 ton taşıma kapasiteleri vardır. Trafo, jeneratör, reaktör gibi ağır ve havaleli yüklerin taşınması bu tip vagonlar ile gerçekleştirilir.

YÜK VAGONLARI

Furgon Vagonu

Yüksek Kenarlı Yük Taşıma Vagonu

Cevher Taşıma Vagonu

Balast Taşıma Vagonu

Kapalı Yük Vagonu

Türelli Yük Vagonu

Platform Yük Vagonu

Araç Taşıma Vagonu

Konteyner Vagonu

Hububat Taşıma Vagonu

Tank Vagonu

Kayan Duvarlı Vagon

Kapalı Yük Vagonu

Konteyner Taşıma Yük Vagonları

Uyarı! Bazı vagonların fotoğrafları bulunamadığından eklenememiştir.

Konteyner Taşımacılığı İçin Kullanılan 4 Dingilli Vagon (TİP SMMPS)

Konteyner Taşımacılığı İçin Kullanılan 4 Dingilli Vagon (TİP RGS)

4 Dingilli Düz Yük Vagonu (TİP RES)

4 Dingilli Yerden Tahliye Flaplı Vagon (TİP EADS)

4 Dingilli Kapalı Kasa Vagon (TİP GABS)

6 Dingilli Konteyner Taşımacılığı İçin Kullanılan Vagon (TİP SGMMRSS90): 20’lik, 30’luk, 40’lık ve 45’lik konteynerleri taşımak için üretilmiş kullanışlı bir vagondur. Vagonun yükleme kapasitesi 106 tondur.

4 Dingilli Yük Vagonu/Petrol ve Türevlerini Taşımak İçin Kullanılan Vagon (TİP ZAES)

Kayar Duvarlı Vagon (TİP HABİNSS)

Araba Taşıma Vagonu

DİĞER VAGON ÇEŞİTLERİ

ULUSLARARASI DEMİR YOLU EŞYA TAŞIMACILIĞININ SINIRLARI

Tamamlayıcı hükümler çerçevesinde demir yoluyla uluslararası eşya taşınmasında CIM Sözleşmesi’nin belirli sınırlamaları bulunmaktadır.

Bunlar:

Taşımaya kabul edilmeyen eşya
Taşımaya koşullu olarak kabul edilen eşya

TAŞIMASI KABUL EDİLMEYEN EŞYALAR

Taşınması Hükümetçe yasaklanmış eşya
Geçilecek topraklardan birinde dahi olsa, taşınması yasak olan eşya
Geçilecek topraklardan birinde dahi olsa, taşınması posta idaresine ait olan eşya
Cenaze taşıması
Taşımanın yapılacağı demir yollarından birinde dahi olsa, hacimlerin, ağırlıkları veya yükleme ve boşaltmaları tesis ve malzeme yönünden, talep edilen taşımayı uygun olmayan eşya
Ambalajlanmış olsa dahi, taşınması demir yolu araçları ve tesisleri ile görevlilerin hayatları bakımından tehlikeli olan eşya
Yolcu treni çalıştırılmayan hat kesimlerindeki istasyonlara yapılacak canlı hayvan ve çabuk bozulacak cinsteki eşyalar,

TAŞIMASI KOŞULLU OLARAK KABUL EDİLEN EŞYALAR

Tehlikeli Maddelerin Demir Yoluyl Uluslararası Taşımasına İlişkin Yönetmelik (RID) veya öngörülen anlaşmalar ve tarife hükmünün koşulları ile taşımaya kabul edilen eşya ve maddeler
Cenaze taşıması
Kendi tekerlekleri üzerinde taşınan demir yolu vasıtalı
Canlı hayvanlar; canlı hayvanlara gönderici tarafından verilen bir refakatçinin refakat etmesi gerekir. Ancak uluslararası tarifelerde öngörüldüğü veya göndericinin talebi üzerine taşımaya katılan demir yolları vazgeçtiği zaman, bir refakatçi talep edilmez. Bu durumda, karşı sözleşmeler hariç, demir yolu refakatçinin önlemeyi amaçladığı tehlikeden doğan tüm kayıp ve hasar için sorumluluktan kurtulur.
Hayvanların taşınmasında sakınca bulunmadığına dair ‘Veteriner Sağlık Raporu’ nun çıkış istasyonuna ibrazı zorunludur.
Bu taşımalarda, vagonlara yüklenecek hayvan sayısı, vagonun metre karesine göre belirlenmiştir. Taşıma sırasından hayvanların birbirlerine verebilecekleri zararlardan TCDD sorumlu değildir.
Canlı hayvanlar tam vagon işlemli olarak taşınır ve taşıma ücretleri peşin alınır.
36 saatten fazla sürecek taşımalarda mola verilmesi zorunludur. Mola istasyonları, TCDD Genel Müdürlüğünce belirlenmektedir.

DEMİR YOLU EŞYA TAŞIMACILIĞINDA ULUSLARARASI ÖRGÜTLER

Demir yolu ile uluslararası eşya taşımacılığında başlıca iki büyük örgüt bulunmaktadır.

Bunlar:

Uluslararası Demir yolları Birliği (UIC)
Avrupa Birliği Demir Yolları Birliği (CER)

GÖNDERİCİ OLARAK LOJİSTİK FİRMALARIN GÖREV VE SORUMLULUKLARI

Vagon sipariş vermek
Perakende işlemli eşyayı ambalajlamak
Alıcının ad ve adresini ambalaj üzerine yazmak
Taşıma ayrıca bir belge ibrazını gerektiriyorsa bunu temin etmek
Eşyanın kıymetini bildirmek
Eşyanın cinsi, niteliği ile ağırlığını doğru olarak bildirmek
Taşıma belgesinin 3. ya da 4. örneğini alacaksa bu isteğini yazdırmak
Perkande işlemli taşımada parça eşyası ambardaki basküle kadar getirmek
Demir yolu taşıma işletmesinin imkanlarının kısıtlı olduğu istasyonlarda yükleme ve boşaltma işlerini koordine etmek
Taşıma belgesi imzalatmak

Taşıma ücreti olarak ülke içi taşımalarda, ülkenin kendi tarifesi, uluslararası taşımalarda ise uluslararası eşya tarifesi uygulanır. Lojistik firma taşıma ücretini demir yolu işletmesine peşin olarak öder.

GÖNDERİCİ OLARAK LOJİSTİK FİRMANIN YETKİLERİ

Lojistik firma işvereninin talimatıyla aşağıdaki değişiklikleri yapabilir.

Eşyasının alıcısını değiştirebilir
Eşyasının varış istasyonunu değiştirebilir
Eşyasının satışını veya imha edilmesini isteyebilir
Eşyasının sevkini geçici bir zaman durdurabilir
Çıkışta peşin ödediği ücretlerde fazlalık varsa geri verilmesini isteyebilir
İşletmenin masraflarını ödemek koşuluyla eşyası çıkış istasyonundan, yoldan veya varış istasyonundan geri isteyebilir.

TAŞIYICI İŞLETMENİN GÖREVLERİ

Taşıma belgesini düzenlemek ve göndericinin beyanına göre doldurmak
Lojistik firmanın isteği halinde taşıma belgesinin 3. veya 4. örneğini vermek
Eşyanın gelişini lojistik firmaya bildirmek
Eşyayı zamanında taşıyıp lojistik firmaya ulaştırmak
Gönderici lojistik firmadan sağlam ve noksansız olarak aldığı eşyayı, yine sağlam ve noksansız olarak alıcı lojistik firmaya teslim etmek
Taşımaya en ucuz tarifeyi uygulayarak fazla alınmış ücreti iade etmek
Lojistik firmanın tarifeye uygun isteklerini yerine getirmek
Eşyayı teslim alacak lojistik firmanın tarifeye uygun isteklerini yerine getirmek
Açık vagonlarla giden ancak korunması gereken eşyanın muşamba ile örtülmesini sağlamak
Teslim alınmayan kıymetsiz ve çabuk bozulabilecek eşyanın satışı konusunda gönderici lojistik firmanın bildirimini istemek

TAŞIYICININ YETKİLERİ

Taşıma ücret ve masraflarını tahsil etmek
Vagonları ve perakende işlemli eşyayı tartmak ve kontrol etmek
Düzensiz şekilde yüklenmiş ve korumasız olan eşyanın hasar ve kaybından sorumluluk kabul etmemek
Gerekirse eşyanın cins ve içeriğini muayene etmek ve şahit huzurunda açmak
Kaçak eşyayı belirleyerek yetkili makamlara bildirmek ve bu nedenle doğacak alacakları satış bedelinden istemek
Teslim alınmayan eşyanın göndericisi ile temas kurarak iadesini sağlamak mümkün olmadığı takdirde; eşya değerli ise merkez ambarına göndermek değersiz ve çabuk bozulacak durumdaysa atmak
Vaktinde doldurulmayan ve boşaltılmayan vagonlardan tarifesine göre somaj ve hat işgal ücreti, ambardan çekilmeyen eşya içinde ardiye ücreti tahsil etmek
Ücretleri ödenmeyen eşyayı teslim etmeyerek hapis hakkını kullanmak

DEMİR YOLU TAŞIMACILIĞININ DİĞER TAŞIMACILIIK TÜRLERİNE GÖRE AVANTAJLARI

Çevreye duyarlı bir taşımacılık türüdür
Diğer taşıma türlerine göre daha güvenilirdir
Kara yolu trafik yükünü hafifletir
Genelde diğer taşıma alternatiflerinin aksine uzun dönem sabit fiyat garantisi vardır
Uluslararası geçişlerde kara yolunda geçiş sınırlamaları bulunurken transit ülkelerin tercih ettiği bir taşıma türü olmasından dolayı geçiş üstünlüğü verilmektedir
Transit süreleri kara yoluna göre biraz daha fazla olmasına rağmen sefer süreleri sabit durumdadır
Ağır tonajlı ve havaleli yükler için çok uygun bir taşıma türüdür

DEMİR YOLU TAŞIMACILIĞININ DİĞER TAŞIMACILIK TÜRLERİNE GÖRE DEZAVANTAJLARI

Transit süreleri bazı teslim bölgelerinde kara yolu ve deniz yoluna göre daha uzun zaman alabilmektedir
Özellikle Türkiye içindeki parkurda, teslimat daha uzun sürelerde yapılabilmektedir.
Kapıdan kapıya teslimlerde Avrupa’da çoğu yerlerde fabrika içine kadar ray bağlantısı olmasına rağmen, Türkiye’de bu imkan yok denecek kadar azdır
Kapıdan kapıya teslimlerde çoğu yerde tren en yakın istasyona kadar gelebilmekte, fakat teslim adresi için ayrıca kamyon aktarmasına gereksinim duyulmaktadır

KAYNAKÇA

Ray Haber – Demir Yolu Taşımacılığı Nedir?

Ekişehir Osmangazi Üniversitesi – Demir Yolu Ders Notu

Demir Yolu Taşımacılığı Derneği – Tarihin Akışını Değiştiren İcat: Demir Yolu

ProQuest – Lojistikte Demir Yolu Taşımacılığının Önemi

Dergi Park

İstanbul Üniversite Açıköğretim Fakültesi – Taşımacılık ve Taşımacılık Yönetimi

Instagram Hesabı‘mızı da takip edebilirsiniz!