Acil Durum Lojistiği, neden olduğu lojistik faaliyetleri ifade eder. Bu durum için ilgili ekipler tarafından oluşturulan amacı doğrultusunda Acil Durum Lojistik ihtiyaçlarının karşılanmasına yönelik faaliyetlerin zaman açısından en verimli şekilde kullanılması ve bu kullanımın en üst düzeye çıkarmak için çabalanmasıdır. Böylelikle amaç, afet kayıplarını en aza indirmek amaçlanmıştır. Acil durumda tesis yerinin kurulumu ve malzeme dağıtımının acil durumda hayati bir öneme sahiptir. Kurtarma operasyonlarının temel bağlantılarından biri de budur. 2004 yılında, bilim adamları ilk önce Acil Durum Lojistiği kavramını ortaya koydu: Malzeme sağlamak amacıyla lojistik faaliyetler, doğal afetler, halk sağlığı olayları, büyük kazalar ve diğer acil durumlar vb.
2004 yılında Tomas ve Fritz Enstitüsü tarafından ortaya konan tanım, insani lojistik planlanmasını yürütmek ve kontrol etmektir.
Yardım malzemelerinin tedarik edilip teslimat bölgesine ulaştırılması, verimli ve etkili bir şekilde kullanımı, depolanması oldukça önemlidir.
Bunlara ek olarak; hazırlık, planlama, tedarik, nakliye, depolama, takip ve gümrük işlemleri bulunmaktadır.
Ancak, doğal afetler meydana geldiğinde, genellikle yollara ve çevresine hasar verirler bu da Acil Durum Malzemelerinin dağıtımını önemli ölçüde olumsuz etkilemiştir. Verimsiz dağıtım hesaplarının kaybı yaklaşık olarak felaketin toplam kaybının %15 ila 20’sine tekabül etmektedir. Acil Durum Lojistiği, insani yardım açısından çok önemli bir parçaya sahiptir.
ACİL DURUM LOJİSTİĞİNİN ÖZELLİKLERİ
Acil Durum Lojistiği; deprem, sel, toprak kayması, trafik kazaları ve terör saldırıları gibi ani doğal afetler ve sosyal tehlikelerin meydana gelmesinden sonra afet bölgelerine yardım için ulaştırılması gereken yardım malzemelerinin tahsisi, nakliyesi, dağıtımı ve personelini içeren organizasyonu yapılabilmektedir.
ACİL DURUM LOJİSTİK PLANLAMASI
Acil durumlarda lojistik planlaması, yardım operasyonlarının hızlandırılması için afet bölgelerindeki dağıtım merkezlerine mümkün olan en kısa sürede gönderilmesi sağlanmaktadır.
Acil durumlarda makro düzeyde lojistik planlaması şehirlerarası ulaşımı içerir. Tıbbi yardım malzemeleri, yiyecek ve kullanılan diğer ürünlerin düzenini sağlamak ve kurtarma faaliyetlerini yürütmek için koordinasyon merkeziyle birlikte hareket edilmesini sağlamaktadır.
Planlama sırasında farklı tipteki araçların (kara, hava ve demir yolu) raporu çıkarılır. Böylece ürünlerin taşınmasına ait planların hangi araç tipi ile sevk edileceği bu planlama sırasında belirlenir.
BÜYÜK ÖLÇEKLİ BİR AFETTE ACİL DURUM LOJİSTİĞİNDE BAŞARILAR VE ZORLUKLAR
1. Giriş
Ocak 2010’daki Haiti Depremi ve Mart 2011’deki Japonya’nın en büyük depremi, tsunamisi ve nükleer reaktörün erimesi gibi büyük ölçekli afetler genellikle aniden meydana gelir ve büyük kayıplara ve toplumda önemli hasarlara neden olur. Genel olarak afet, “yerel kuruluşlar tarafından standart prosedürler ile ele alınamayacak şekilde insan, malzeme, ekonomik veya çevresel zarara neden olarak bir topluluğun veya toplumun işleyişini ciddi şekilde bozan şok edici bir olay” olarak tanımlanabilmektedir. Büyük ölçekli bir afet meydana geldiğinde, hayat kurtarmak, zararları gidermek ve kontrol altına almak için acil müdahalelere ihtiyaç duyulmaktadır.
Acil Durum Lojistiği, “kurtarma faaliyetlerine yardımcı olmak için acil durum kaynaklarının ve kurtarma hizmetlerinin etkilenen bölgelere zamanında teslim edilmesini sağlayan destek işlevidir. İnsani lojistik ise daha çok insanların bir afet sırasında ve sonrasında hayatta kalmalarına yardımcı olmaya odaklanır. Ancak, araştırma alanında acil durum lojistiği ile insani lojistik arasındaki farklar çok azdır.
2. Kapsam ve Yöntemi
Acil urum Lojistik faaliyetleri, yaygın olarak dört aşamada tanımlanır: Azaltma, hazırlık faaliyetleri, müdahale ve iyileştirme.
Azaltma: Bir afetin başlamasını önleyecek veya meydana gelmesi durumunda etkilerini azaltacak önlemlerin uygulanmasıdır.
Hazırlık Faaliyetleri: Toplumu bir afet meydana geldiğinde müdahale etmeye hazırlar.
Müdahale: Can, mal, çevre ve toplumun sosyal, ekonomik ve politik yapısını korumaya yönelik planların rehberliğinde kaynakların ve acil durum lojistiğinin kullanılmasıdır.
İyileşme: Afetin ani etkisi geçtikten sonra, toplumu istikrara kavuşturmak ve bir miktar normallik görüntüsünü geri getirmek için uzun vadede gerçekleştirilen eylemleri içerir.
3. Büyük Ölçekli Afetlerin Temel Özellikleri ve Acil Durum Lojistiğinin Zorlukları
Trafik kazaları gibi rutin acil durumların aksine, büyük ölçekli afetler, insanlar üzerinde ciddi etkilerle sonuçlanabilir ve bu etki kimi zaman daha da uzun sürebilir. Büyük ölçekli afetlerin bazı belirli özellikleri, afet türüne bağlı olarak farklılık gösterir ve afet sonrasında acil durum lojistiği için belirli zorluklar ortaya çıkarır.
3.1. Büyük Ölçekli Afetlerin Temel Özellikleri
Tipik bir acil durumun, “büyük belirsizlik, ani ve beklenmedik olaylar, olası toplu zayiat riski, yüksek miktarda zaman baskısı ve aciliyeti, ciddi kaynak kıtlığı, büyük ölçekli etki ve hasar, elektrik, telekomünikasyon ve ulaşım gibi koordinasyon için gerekli desteğin kesintiye uğraması.
Büyük ölçekli bir felaket şu şekilde kategorize edilebilir: Büyük ölçekli etki, ciddi sonuçlar, çok kurumlu katılım, zaman baskısı, talep artışı ve kaynak kıtlığı, büyük belirsizlik, altyapı hasarı.
3.2. Acil Durum Lojistiği İçin Zorluklar
3.1’de yapılan açıklamaya ait aynı yaklaşımı izleyerek acil durum lojistiğine göre sonuç tablosu aşağıda özetlenmiştir.
3.2.1. Problem Ölçeği ve Karmaşıklık
Büyük ölçekli afetler, geniş coğrafi alanları ve büyük nüfusları ciddi hasarlarla etkileyebilir. Acil durum lojistik görevleri bu nedenle çok karmaşık olabilmektedir.
Taleplerin tahmin edilmesi ve değerlendirilmesi, kaynak çeşitliliğinin tahsis edilmesi ve toplu tahliye olabilecek birbiriyle ilişkilidir. Her birinin etkileri dikkate alınmadan tek tek çözülmesi imkânsızdır.
3.2.2. Farklı Hedefler ve Karar Kriterleri
Büyük ölçekli afetler, büyük can kayıplarına ve ciddi maddi hasarlara neden olabilir. Bu bağlamda acil durum lojistiği için hedefler ve karar kriterleri, geleneksel işletme maliyetlerini düşürme ve işletme karını artırma hedefinden ziyade hayat kurtarmaya, insanların acılarını hafifletmeye ve mülk hasarlarını azaltmaya odaklanmalıdır.
3.2.3. Çok Taraflı İş Birliği Sorunu
Büyük ölçekli afetler, acil müdahale görevlerini yerine getirmek için polis, itfaiye ekipleri, sağlık ekipleri, gönüllüler vb. gibi birden fazla kurumun birlikte çalışmasını gerektirir. Farklı yetkiler, işlevler ve meslekler ile çok taraflı koordinasyon çok karmaşık olabilir. Böylece farklı ekipteki insanlar farklı motivasyona sahip olmakla kalmaz, aynı zamanda sınırlı kaynaklar için rekabeti daha da şiddetlendirebilir. Bu nedenle, farklı taraflar arasındaki bilgi alışverişi, kaynak paylaşımı ve iş dağılımı için iyi bir iş birliğine ihtiyaç vardır. Aksi takdirde iş birliği eksikliği felaketin yayılmasına ve hatta daha yüksek sayıda can kaybına yol açabilir.
3.2.4. Kritik Zaman Gereksinimi ve Gerçek Zamanlı Karar Verme
Afetler genellikle aniden olur ve hızla gelişir. Yardım çabalarının herhangi bir gecikmesi, ciddi sonuç ve başarısızlıklara neden olabilir. Bu nedenle, hızlı karar alıp verirken zamansal olarak baskı hissedilebilir. Zaman baskısı altında acil durum lojistiği iki zorlukla karşılaşabilir: Bir yandan daha hızlı bir şekilde insani yardımın taşınması gibi müdahale gerektirecek operasyonların hızlandırılması, diğer yandan gereksiz gecikmeleri azaltmak için karar verme süreçlerinin daha da hızlandırılması gerekmektedir. Bu sebepten ötürü gerçek zamanlı gerçek zamanlı bilgi toplama ve karar desteği çok önemlidir.
3.2.5. Kıt Kaynakların Tahsisi
Büyük ölçekli afetler, kaynak kullanılabilirliğini büyük ölçüde aşan acil durum kaynaklarına ani büyük talep yaratabilir. Bu durumda, bu kıt kaynakların farklı talep alanlarına tahsis edilmesi ve kaynakların en çok ihtiyaç duyanlar için kullanılabilirliğinin sağlanması zorunlu hale gelmektedir. Acil durum kaynak tahsisi, hasar senaryoları, zayiat sayısı, talebin yerine getirilmesinin önceliği, ihtiyaçların aciliyet düzeyi ve insani yardımların gecikme sonuçları gibi birçok faktörü aynı anda dikkate almalıdır.
3.2.6. Stokastik veya Senaryo Tabanlı Modelleme
Büyük stokastik afetler genellikle meydana gelmeden önce çok az öncü özelliklere sahiptir, bu da onları oldukça belirsiz ve tahmin edilmesini zorlaştırır. Büyük ölçekli acil müdahale uygulamasında, bir afet durumunun kapsamını ve ilerlemesini tahmin etmek, zararları değerlendirmek ve kaynak gereksinimini doğru bir şekilde tahmin etmek genellikle zordur. Bu belirsizliklerle başa çıkmak için Stokastik veya senaryo tabanlı acil durum lojistik modelleri oluşturmak gerekir.
3.2.7. Altyapısı Bozulan Lojistik
Büyük ölçekli afetler, iletişim, güç kaynakları ve ulaşım altyapılarında büyük hasara neden olabilir ve bunları acil yardım operasyonları için kullanılamaz hale getirebilir. Örneğin; limanlar, havaalanları, yollar ve köprüler dahil olmak üzere aksayan ulaşım tesisleri, insani yardımların afetten etkilenen bölgelere erişimini sınırlayabilir. Telefon ve radyo kuleleri gibi tahrip olmuş iletişim altyapıları yanıt vermeyi yavaşlatacak şekilde bilgi toplanmasını ve felaketin iletilmesini engelleyebilir. Bu nedenle acil lojistik operasyonları için bu ek kısıtlamaların dikkate alınması gerekir.
4. Mevcut Çalışmalar ve Gelecekteki Araştırma Yönleri
Bölüm 3.2’de anlatılan acil durum lojistiğindeki zorluklara dayanarak, mevcut ameliyathane çalışmalarının bu zorluklara yanıt verme konusundaki başarılarını ve boşluklarını daha fazla gözden geçiriyor, gelecek araştırmalarının yönlerini belirliyoruz.
4.1. Problem Ölçeği ve Karmaşıklığı
Acil durum lojistiği, karmaşık hedeflere ve kısıtlamalara sahip birbirine bağlı birçok görevden oluşan çok karmaşık ve dinamik bir süreç olarak görülebilir. Örneğin, büyük ölçekli bir afet meydana geldikten sonra birincil görev, acil durum kaynaklarının toplanması ve etkilenen bölgelere dağıtılmasıdır. Bununla birlikte, acil durum kaynağını kimin elinde bulundurduğu, nereden alabileceği, etkilenen bölgelere kimin ulaştıracağı, ulaşım araçlarının ne zaman müsait olduğu gibi birbirine bağlı birkaç görev ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle, acil durum lojistiği karmaşık bir sorun olmakla beraber çeşitli karar problemleri de aynı anda düşünülmelidir.
4.2. Farklı Hedefler ve Karar Kriterleri
Hedefler ve karar kriterleri, yalnızca karar vericilerin problemlerine yönelik tutum ve ilkelerine yansıtmakla kalmaz, aynı zamanda çeşitli şemaları veya programları değerlendirmek için ölçümler olarak hareket eder. Etkili karar metrikleri sadece uygulayıcıların hızlı kararlar almasına ve acil durum müdahalesini geliştirmesine yardımcı olmakla kalmaz, aynı zamanda çeşitli katılımcılar arasında birbirine bağlı görevleri koordine etmekte ve afet yardım operasyonlarını yumuşatmada fayda sağlayabilir. Acil durum lojistiğinin yardım operasyonlarındaki merkezi rolü nedeniyle, karar amacı ve kriterleri, büyük ölçekli acil durumlara müdahale etmek ve afetlerin sonuçlarını kontrol etmek için kritik öneme sahiptir.
4.3. Çok Taraflı İş Birliği Sorunu
Koordinasyon, bir hedefe ulaşmak için faaliyetler arasındaki karşılıklı bağımlılıkların yönetimi olarak tanımlanabilir. Acil müdahalede görevler genellikle karmaşık, belirsiz ve birbirine bağımlıdır ve birden fazla ekip tarafından ortaklaşa yürütebilirler.
4.4. Kritik Zaman Gereksinimi ve Gerçek Zamanlı Karar Verme
Acil müdahalede zaman hayattır. Acil durum lojistiği için en yüksek öncelik, mümkün olan en kısa sürede hayat kurtarmaktır ve acil müdahale süresi, acil yardım operasyonunun performansını ve yaralıların hayatta kalma olasılığını ölçmek için kritik bir gösterge olarak tanımlanmıştır. Bu nedenle, birçok ülke büyük afet olaylarına müdahale etmek için zaman eşiğini çıkarmıştır.
4.5. Kıt Kaynakları Tahsisi
Bir afet sırasında, etkili kurtarma operasyonu için etkilenen insanlara ve yerlere kaynak tahsis edilmesi gerekir. Bir felaketin neden olduğu sonuçların hafifletilmesi için acil durum kaynaklarının nasıl tahsis edileceğidir. Büyük ölçekli bir afet durumunda, kaynak tahsis kararları genellikle ani talep artışından ve mevcut kaynakların ciddi kıtlığından etkilenir. Yetersiz acil durum kaynakları bağlamında, farklı kriterler farklı kaynak tahsis planlarına neden olabilir.
4.6. Stokastik ve Senaryo Tabanlı Modelleme
Büyük ölçekli afetler bağlamında büyük belirsizlikler bulunmaktadır. Belirsizlik, talep gereksinimleri, sarf malzemelerinin mevcudiyeti, yol koşulları ve hasar seviyeleri gibi birçok açıdan mevcuttur. Afet durumlarında insan davranışlarıyla ilgili büyük belirsizlikler de vardır. Afet sırasında bilgi toplama ve iletişim altyapısının zarar görmesi, belirsizliğin derecesini daha da kötüleştirebilir. Bu nedenle, acil durum lojistiğinde bu tür belirsizlikler önceki deneyimlerden veya tahminlerden karakterize edilebilir.
Stokastik programlama, olasılık senaryolarını dahil ederek afet gelişiminin belirsizlikleriyle başa çıkma konusunda iyi bir yeteneğe sahiptir. Senaryo tabanlı yaklaşımın avantajı, karmaşık bir sorunu daha izlenebilir hale getirebilmesidir. Dezavantajı ise sonsuz sayıda felaket senaryosu ile başa çıkmanın zor olmasıdır.
4.7. Altyapısı Bozulan Lojistik
Acil durum lojistiğini hasarlı ulaşım altyapısı ile ele almak için iki yaklaşım kullanılmaktadır.
1. Yaklaşım: Acil durum lojistik planlamasını hasarlı altyapı onarım planlamasıyla birleştirmektir.
2. Yaklaşım: Acil yardım operasyonları için sağlamlığı ve esnekliği geliştirmektir.
Yani, acil durum lojistik planlaması yaparken olası belirsizlikleri ve ek kısıtlamaları göz önünde bulundurulması gerekmektedir. Farklı açılardan çeşitli durumlar dikkate alınmalıdır. Bunlar arasında, dağıtım ağında bulunan trafik kapasitesi kısıtlamalarının eklenmesi, acil tahliyede yol kapasitesi gibi mevcut çalışmalarda dikkate alınması gereken en popüler faktör, kapasite kısıtlamasıdır. Ek olarak, yol tıkanıklıkları, yol karmaşıklıkları gibi diğer bazı faktörler de incelenir.
Instagram Hesabı‘mızı da takip edebilirsiniz!
Bir yanıt bırakın