Dış Ticarette Ödeme Şekilleri

Merhaba sevgili okuyucularım, bu hafta uluslararası ticaretin başlıca unsuru olan ödeme şekillerini ele alacağım. İhracatçı ve ithalatçı arasında anlaşmazlık yaşanmaması adına bir sözleşme hazırlanır. Yapılan ticarete istinaden bir ödeme şekli belirlenir ve sözleşmeye yansıtılır. Ödeme şekilleri şu şekildedir:

• PEŞİN ÖDEME
• VESAİK MUKABİLİ
• MAL MUKABİLİ
• AKREDİTİFLİ ÖDEME

Bu ödeme yöntemleri ihracatçı ve ithalatçı gözüyle incelendiğinde taraflara değişik boyutlarda risk arz eder.

1) PEŞİN ÖDEME (ADVANCE PAYMENT- CASH IN ADVANCE)

Bu tarz ödeme şekli dış ticarette az rastlanılan bir uygulamadır. Peşin ödemede dış ticarette doğan bütün riskler ithalatçının üzerinedir. Çünkü henüz mal hazır dahi olmadan, ithalatçı ihracatçıya satışa

konu olan mal için ödemeyi peşin olarak yapar. Yani ihracatçı malları göndermeden ithalatçıdan parayı alır. Bu yüzden peşin ödeme ihracatçılar için en çok tercih edilen bir ödeme türüdür. Aslında peşin ödeme şeklinde ithalatçı ihracatçıya bir anlamda kredi açmaktadır. Bu durumda eğer ihracatçı ithalatçıya malları göndermezse tüm riskleri ithalatçı üstlenmiş olur. İthalatçının peşin ödeme yöntemini tercih etmesindeki en önemli sebepler şunlardır:

• Dış ticarete konu olan malın piyasada fazla talep görmesinden dolayı kıtlık yaşanması
• İthalatçının malı her koşulda alma zorunluluğu
• İthalatçı ve ihracatçı arasında sürekli yapılan ticaretten kaynaklı güvenin tam olması
• İthalatçının çok yüksek ekonomik güce sahip olması

1. İhracata satışa konu olan mal için görüşüp anlaşmalı ve sözleşme yapmalılar.
2. İthalatçı, ihracatçının parasını ihracatçıya göndermek suretiyle kendi bankasına yatırır.
3. İthalatçının bankası, ihracat bedelini ihracatçının bankasına transfer eder.
4. İhracatçının bankasına ulaşan para, ihracatçı işletmeye ödenir.
5. Parayı teslim alan ihracatçı malı üretir ve ithalatçıya gönderir.
6. İhracatçı, satışa konu olan belgeleri ithalatçı lehine düzenleyerek direkt ithalatçıya gönderir.
7. İthalatçı belgeleri aldıktan sonra mal kendi ülkesinin gümrüğünden çeker.

2) VESAİK MUKABİLİ ÖDEME (CASH AGAINST DOCUMENTS)

Alıcının ithal ettiği malın bedelini söz konusu malı temsil eden belgelere dayanarak ödemesi esasına dayanır. Bu tür ödemelere konu olan mali vesikalar; poliçeler, emre yazılı senet, çekler, ödeme makbuzlarıdır. Bir malın ihraç ülkesinden yola çıkarılmış olduğunu gösteren, belgesinin ihracat bedelini ödeyerek bankadan alınması yoluyla yapılan ödeme şeklidir. Bir başka ifade il bankanın ihraç bedelini tahsil ettikten sonra vesaikleri ithalatçıya teslim ettiği ödeme türüdür.

VESAİK MUKABİLİNDE TARAFLAR

a. İhracatçı/Lehdar/Keşideci: Yüklediği mallara ilişkin belgeleri tahsil talimatı ile birlikte bankasına verir. Akreditifte amir, ithalatçı olduğu halde tahsil vesaikinde amir ihracatçıdır.

b. Tahsil Bankası/ Lehdarın Bankası: Tahsil vesaikini ödeme ya da kabul karşılığında ithalatçıya veren bankadır. Ayrı bir banka olabileceği gibi tahsile gönderen bankanın şubesi de olabilir. Banka tahsil ettiği paraları havale eder. Poliçe bedelinin ödenmemesi durumunda muhabirin talimatına uyar. Vesaik bu bankaya çoğunlukla “amirin bankası” tarafından gönderilir. Ancak kimi zaman doğrudan doğruya ihracatçının gönderdiği de görülebilir. Ayrıca ihracatçının o ülkedeki temsilcisi de vesaiki verebilir.

c. Gönderenin Bankası/ Amirin Bankası: İhracatçının seçtiği bir bankadır. İhracatçının belgelerini ithalatçının ülkesindeki bankaya göndermektedir. Belgeleri kendi talimat mektubu ekinde gönderir. İhracatçının vereceği talimatları yerine getirir ve ödeme yapılana kadar takip eder.

d. İthalatçı/ Alıcı/ Amir/ Muhatap: Kendisine sunulan belgelerin bedelini öder ya da vadeli bir poliçeyi kabul eder.

1. İthalatçı ve ihracatçı anlaşıp sözleşme imzalamalıdır.
2. İhracatçı malı üretir ve ithalatçının ülkesine sevk eder.
3. İhracata onu olan belgeler ihracatçı tarafından hazırlanır ve ihracatçının bankasına gönderilir.
4. İhracatla ilgili dokümanlar ihracatçının bankasınca teslim alındığında, ihracatçının bakası bir römiz mektubu hazırlar. Bu mektup aslında ihracata konu vesaiklerle ilgili açıklayıcı bir mektuptur ve alıcıya gönderilecek dokümanların üzerine eklenir. Römiz mektubunda; adetleri ile birlikte hangi belgelerin alıcıya gönderildiği, alıcı ve satıcıyla ilgili bilgiler, satıcı ve alıcı bankalarının isimleri, dokümanların neyin karşılığında teslim edileceği ve ihracata konu malla ilgili çeşitli açıklamalar bulunur. İhracatçının bankası da almış olduğu belgelere römiz mektubunu da ekleyerek ithalatçının ülkesindeki muhabir bankasına yani tahsil bankasına gönderir.
5. İthalatçının bankası, ithalatçıya vesaiklerle ilgili haber verir.
6. Aldığı haber ve vesaik bilgisi ile ithalatçı ödeme yapar.
7. İthalata konu belgeleri bankasından teslim alır.
8. Gerektiği durumlarda muhabir banka, vesaiklerin ibrazı ve tahsilin yapılabilmesi için ithalatçının ülkesindeki üçüncü bir bankayı da kullanabilir. Fakat yukarıdaki şekilde böyle bir durum yoktur. İthalata konu malları teslim eden belgeleri elinde bulunduran ithalatçı söz konusu malları kendi ülkesindeki gümrükten çeker.
9. İhracat bedelini tahsil etmiş olan muhabir banka, bu bedeli ihracatçının bankasına sevk eder.
10. İhracatçının bankasına ulaşan dış satım bedeli de doğal olarak ihracatçıya ödenir.

VESAİK MUKABİLİ ÇEŞİTLERİ

A. KABUL KREDİLİ VESAİK MUKABİLİ ÖDEME

İhracata konu olan dokümanlar karşılığında nakit niteliğinde ödeme yapılması gerekmesine rağmen uygulamada ihracatçının, ithalatçıya poliçe düzenleyerek göndermesi de mümkündür. Burada ihracatçın aslında ithalatçı lehine bir tür kredi açmıştır. Ödeme satıcı olarak vadeli poliçe kullanmıştır. İhracatçı, ihracat bedelinin ödenmeme riskini en aza indirmek için poliçeye ithalatçının bankasına aval vermesini istemelidir. Aksi takdirde ihracatçı işletme poliçenin ödenmemesi konusunda yüksek risk üstlenecektir.

1. İhracatçı ve ithalatçı arasında uzlaşmaya varılır.
2. İşletme ihracata konu olan malları üretir ve ithalatçının ülkesine sevk eder.
3. İhracata konu olan belgelere vadeli bir poliçe de ekleyerek tüm dokümanları bankasına teslim eder.
4. Dokümanlar ihracatçının bankasınca teslim alındığında, ihracatçının bankası bir römiz mektubu hazırlar ve bu römiz mektubu ile birlikte ihracata konu olan belgeleri, ithalatçının ülkesindeki muhabir bankasına gönderir.
5. İthalatçının bankası ithalatçıya vesaiklerle ilgili haber ve bilgi verir.
6. İthalatçı poliçeyi kabul eder ve arka yüzünü imzalar.
7. Eğer ithalatçının bankasının poliçeye aval vermesi gerekiyorsa ithalatçının bankası da poliçeyi imzalar ve aval verir. Tüm bu işlemler tamamlandıktan sonra ithalatçı ithalata konu belgeleri bankasından teslim alır.
8.  İthalata konu malları temsil eden belgeleri elinde bulunduran ithalatçı, malları kendi ülkesinin gümrüğünden çeker.
9. Poliçenin ödeme vadesi geldiğinde ithalatçı, ihracat bedelini bankasına öder.
10. Bu noktadan sonra ihracat bedelini tahsil eden ithalatçının bankası, söz konusu ihracat bedelini ihracatçının bankasına transfer eder.
11. İhracatçının bankasına ulaşan dış satım bedeli de daha sonra ihracatçıya ödenir.

B. KABUL TAHSİLATLI VESAİK MUKABİLİ ÖDEME

Bilinen vesaik mukabili ödeme yönteminin ağırlıklı olarak ihracatçıyı koruyan bir versiyonudur.

1. Taraflar uzlaşmaya varır.
2. İşletme malları üretir ve ithalatçının ülkesine sevk eder.
3. İhracata konu olan belgelere vadeli bir poliçe de ekleyerek ihracatçı poliçe ve diğer dokümanları bankasına teslim eder.
4. İhracatla ilgili dokümanlar ihracatçının bankasınca teslim alındığında ihracatçının bankası bir römiz mektubu hazırlar. İhracata konu olan belgeleri ihracatçının ülkesindeki muhabir bankasına gönderir.
5. İthalatçının bankası, ithalatçıya vesaiklerle ilgili haber verir.
6. İthalatçı poliçeyi kabul eder ve poliçenin arka yüzünü imzalar.
7. Poliçenin bir nüshası ihracatçının bankasına geri gönderilir.
8. Malın belgeleri ithalatçının bankasındadır ve ithalatçıya teslim edilmemiştir. İthalatçı tarafından kabul edilen poliçenin ödeme zamanı geldiğinde ithalatçı mal bedelini öder.
9. İhracata konu olan dokümanları bankasından alır.
10. İthalata konu malları temsil eden belgeleri elinde bulunduran ithalatçı, söz konusu malları kendi ülkesindeki gümrükten çeker.
11. İhracat bedelini tahsil eden ithalatçının bankası söz konusu ihracat bedelini ihracatçının bankasına transfer eder.
12. İhracatçının bankasına ulaşan ihracat bedeli de daha sonra ihracatçıya ödenir.

3) MAL MUKABİLİ ÖDEME (CASH AGAINST GOODS)

İhraç edilen malın bedelinin, bu malın ithalatçı tarafından teslim alınmasından sonra ödenmesi şeklinde yapılan bir ödeme türüdür. İthalatçının gelen malı devralmasıyla bu malın mülkiyeti değil ancak zilyetliği kendisine geçer. Malların mülkiyetinin devri ise ancak bu malların devir ve teslimine ilişkin belgelerin ithalatçıya teslim edilmesi ile mümkündür. Bu ödeme şekli, alıcı için avantaj, satıcı için risktir. Bu sebeple risksiz ülkelere ve tanımış firmalara yapılan satışlarda bu ödeme şekli kullanılır. Karşılıklı güven esastır.

1. Tarafların detaylar üzerine anlaşıp sözleşme imzalaması gerekir.
2. İhracatçı malları ithalatçının ülkesine sevk eder.
3. İhracatçı, ithalatçının lehine düzenlediği sevk evraklarını direkt ithalatçıya gönderir.
4. Sevk evrakları nakliyeyle gönderilebileceği gibi özel kargo vasıtasıyla da teslim edilir. İthalata konu olan mallarla birlikte malları temsil eden gerekli belgelerin de ithalatçıda olması sonucu, ithalatçı kolayca mallarını kendi ülkesinin gümrüğünden çeker.
5. İthalatçı firma kendi ülkesindeki bankasına ihracat bedelinin üzerinde anlaşılan vade sonunda öder.
6. Fakat bu noktada ithalatçının ithalat bedelini banka dışında bir üçüncü şahıs ya da kuruluşa ödemesi de söz konusudur. Bu durumda muhabir banka veya ihracatçının bankası devreden çıkacaktır.
7. Normal şartlar altında muhabir banka tahsil ettiği ithalat bedelini ihracatçıya verir.

4) AKREDİTİFLİ ÖDEME (LETTER OF CREDIT)

Uluslararası ticarette en sık kullanılan ödeme yöntemlerinin başında akreditifli ödemeler gelir. Akreditif kelime anlamı olarak kredi mektubu demektir. Sözü edilen mektup, ithalatçının ithal edeceği mal karşılığında ihracatçıya ulaştırılır. Doğal olarak ta bankalar vasıtasıyla gerçekleştirilen bir işlemdir. Tarafına akreditif ulaşan ihracatçı malı satmıştır. Ancak malın bedelini tahsil edebilmek için akreditifte yazılı bulunan koşulların ihracatçı tarafından yerine getirilmesi bir zorunluluktur. Akreditifli ödemenin özellikleri şu şekildedir:

• Hem ihracatçıyı hem ithalatçıyı koruyan bir işlemdir.
• Bankalar ve belgeler üzerinden işlem yapar. Çünkü akreditif işlemleri mallarla ilgili olmayıp yapılacak hizmet ve işlerle ilgilidir.
• Akreditif, ithalatçının talebi üzerine bir bankanın zamanında ve doğru biçimde gerekli evrakların kendisine ibrazı halinde mal bedelini ihracatçıya ödeyeceğine dair vermiş olduğu yazılı taahhüt olarak tanımlanabilir.
• İhracatçı açısından paranın alınacağına dair bir güvence olan akreditif, aynı zamanda ithalatçı açısından da malın ve evrakların eline geçmesini temin eden bir garantiyi içermektedir.
• Bu durumda akreditife ihracatçı ve ithalatçının yanı sıra belli bankaların da aracılığı gündeme gelmektedir.

AKREDİTİFTE TARAFLAR

a. Amir: Alıcı yani ithalatçıdır. Lehdar ile alım satım sözleşmesini yaptıktan sonra aralarındaki sözleşmeye uygun olarak akreditifi açacak banka ile mutabakata varan ve akreditif açtırma talimatını vererek işlemi başlatan taraftır.

 b. Lehdar: Satıcı yani ihracatçıdır. Amir ile aralarındaki sözleşmeye uygun olarak kendi lehine açılan akreditifin şartlarını inceleyip gerekiyorsa değişiklik talebinde bulunan ve akreditifin kullanılabilir olduğundan sonra akreditif konusu mal veya hizmeti ihraç edip akreditif şartlarına uygun vesaiki görevli bankaya ibraz ederek bedelini tahsil eden taraftır. Lehdar akreditifin şartlarına uymak zorunda olup aksi takdirde akreditif ile kendine verilen güvenceden yararlanamaz.

 c. Amir Banka: İthalatçının bankası olup, ithalatçıdan aldığı akreditif açtırma teklif mektubuna uygun olarak akreditif metnini hazırlayan ve lehdara ihbar edilmek üzere gönderen bankadır. Akreditif işleminde esas taahhüt altına giren taraftır. İhracatçı akreditif vadesi içinde istenilen koşulları yerine getirirse ödeme yapmakla yükümlüdür.

 d. İhbar Banka: İhracatçının ülkesinde bulunan ve akreditif açıldığını ihracatçıya ihbar eden bankadır.

1. Tarafların aralarında anlaşmaya varıp sözleşme yapması.
2. Taraflar arasında bir anlaşma olabileceği gibi bizzat ihracat pazarlamasına konu olan ve üzerinde anlaşılan proforma faturalar da sözleşme aracı olarak kullanılabilir. Eğer proforma fatura sözleşme aracı olarak kullanılmaz ve bunun yerine bir ithalat-ihracat anlaşması yapılırsa, proforma faturada olması gereken tüm bilgiler söz konusu anlaşmada da yer almalıdır. İthalatçı kendi bankasından, ihracatçı lehine bir akreditif açılması için başvurur.
3. Burada ihracatçının lehine akreditifin açılış şekli tamamıyla ithalatçı ile amir banka arasındaki ilişkilere bağlıdır. Eğer ithalatçının bankasıyla iyi bir kredi ilişkisi varsa ithalatçı akreditifi kendi açısından bir kredi gibi ihracatçının lehine açtırabilir. Aksine ithalatçı ile amir banka arasında iyi bir kredi ilişkisi yoksa akreditifin açılabilmesi için ithalatçının akreditif bedelini amir bankasına yatırması gerekebilir. Akreditifin açılmasına müteakip amir banka sözü edilen akreditifin açıldığını ihracatçının ülkesindeki muhabir bankaya bildirir.
4. Eğer açılan akreditife ihracatçının uygunluk vermesi gerekiyorsa bu durum kuşat mektubunda belirtilir ve lehdardan uygunluk istenebilir. Akreditifin açıldığını bildiren muhabir banka akreditifi inceler ve ihracatçıya beklediği akreditifin açıldığını ihbar eder.
5. Eğer akreditif uygun ve bir de teyitli isteniyorsa muhabir banka akreditifi teyit eder. Bu durumda kuşat mektubunun bir kopyası ile birlikte muhabir banka kendi teyit mektubunu da ekleyerek ihracatçıya bilgi verir. İhracatçı akreditif metnindeki koşullar altında dış ticarete konu olan ürünü zamanında ithalatçıya sevk eder.
6. Malları ithalatçıya sevk eden ihracatçı, ihracatla ilgili belgeleri kendi muhabir bankasına teslim ederek mal bedelinin ödenmesi talebinde bulunur.
7. Muhabir banka ihracatçıdan aldığı vesaikleri inceler ve yapılan işlem şartlara uygun ise kendi römiz mektubunu da ekleyerek amir bankaya gönderir.
8. Akreditifin koşullarına göre ödeme talebinde de bulunabilir.
9. Amir banka belgeleri alır ve inceler. İncelediği vesaikleri uygun bulması halinde alıcıya bildirir.
10. Alıcının akreditif açma şekline göre ilgili hesap borçlandırılır ve tahsilat yapılır. Malı temsil eden vesaikler ithalatçıya verilir.
11. İthalatçı malını gümrükten çeker.
12. Akreditif teyitli ise muhabir banka tarafından ödeme yapılmıştır. Akreditif teyitsiz ise ihracat bedelinin ödenebilmesi için amir banka sözü edilen ihracat bedelini muhabir bankaya transfer eder.
13. Transfer edilen bedel muhabir banka tarafından ihracatçıya ödenir.

AKREDİTİFİN ÇEŞİTLERİ

A. GÜVENLİK AÇISINDAN AKREDİTİF

                a. DÖNÜLEBİLİR

Lehdara önceden haber verilmeden herhangi bir anda amir banka tarafından iptal edilebilen veya değiştirilebilen akreditif türüdür. Pek tercih edilen bir akreditif türü değildir.

                b. DÖNÜLEMEZ

Amir banka ve akreditif amirinin onayı olmadan süresinden önce geriye alınması, bozulması, iptali mümkün olmayan akreditiflerdir. Her iki tarafta kabul etmediği sürece iptal edilemez ve değiştirilemez.

B. ÖDEME SORUMLULUĞU AÇISINDAN

                a. TEYİTLİ

Akreditifi açan amir bankanın muhabir bankaya akreditifi teyit etmesi talimatını verdiği ve böylece muhabir bankanın da açılan akreditifi teyit ettiği akreditif türüdür.

               b. TEYİTSİZ

Muhabir bankanın rolü sadece akreditifin açıldığını bildirmekten ibarettir. En ok ithalatçıların tercih ettiği bir akreditif türüdür.

C. ÖDEME KOŞULLARINA GÖRE

               a. GÖRÜLDÜĞÜNDE ÖDEMELİ

Amir banka verdiği yetkileri uygulayacak görevli banka tarafından akreditif lehdarının, akreditifte belirtilen belgeleri akreditif vadesi içinde akreditifte adı geçen bankaya ibraz etmesi ile lehdara parasının ödendiği akreditif şeklidir.

              b. VADELİ AKREDİTİF

İhracatçı ve ithalatçı arasındaki satış sözleşmesine göre akreditif bedelinin ibrazında değil de bu belgelerin ibrazından belirli bir süre sonra ihracatçıya ödenmesini sağlayan akreditif türüdür.

              c. POLİÇE KABULÜ

Bu tür akreditifte ödeme belirli bir vadede yapılmasına rağmen lehdar öncelikle bir poliçe düzenler. Lehdar tarafından düzenlenen poliçe sadece akreditif amiri tarafından kabul edilebileceği gibi amir ile amir bankası arasındaki ilişkilere bağlı olarak, amir bankası poliçeye aval verebilir.

D. KULLANIŞ AMACINA GÖRE

             a. ADİ AKREDİTİF

Talimatında belirtilen limitinin bir def da kullanılmasıyla hükümden düşen akreditiftir.

             b. DEVREDİLEBİLİR AKREDİTİF

Lehdar ve ülke gibi çeşitli değişiklikler yapmadan akreditifin kısmen veya tamamen ikinci lehdarlara ödeme yapabilmesidir.

             c. BÖLÜNEBİLİR AKREDİTİF

Eğer devredilebilir akreditife “bölünebilir” ibaresi eklenirse bu durumda akreditif birden fazla ihracatçıya devredilebilir. İthalatçılar bu tür bir uygulamaya genellikle birden fazla ihracatçıdan mal ithal etmek zorunda kaldıklarında başvururlar. Akreditifi de ihracatçı ülkedeki temsilcilerine açarlar. Bu sayede ithalatçı akreditifle ilgili zamandan ve masraflardan tasarruf etme olanağına başvurur.

              d. RED CLAUSE

Akreditif tutarının tamamının ya da bir kısmının muhabir bankaya sevk belgeleri ibraz edilmeden ihracatçıya avans veya peşin olarak ödenmesi şeklinde yapılan bir akreditif şeklidir. Bu şekilde adlandırılmasının nedeni, akreditife konulan avans şartlarının önceleri kırmızı şartla yazılmış olmasıdır.

             e. GREEN CLAUSE

Mallar önce üçüncü şahsa banka adına teslim edilmekte ve ambar teslim makbuzu bankaya verilmek suretiyle karşılığında avans alınabilmektedir. Böylece banka ithalatçının riskini bir ölçüde azaltmaktadır. Fakat yine de risk tamamen ortadan kalkmaz ve nihai sorumluluk alıcı üzerinde kalır.

             f. KARŞILIKLI AKREDİTİF

Transit ticarette aracı vasıtasıyla yapılan satışlarda kullanılır. Bankalar tarafından riski yüksek olduğu için komisyonu da yüksek olmasına rağmen sınırlı uygulanmaktadır.

            g. ROTATİF

Genellikle belirli bir müşteriden sürekli veya yüksek tutarlı alımlarda kullanılır. Böylece hem işlerin tekrarlanması külfetinden kurtulma hem de yüksek miktarda siparişin fiyat avantajından yararlanma imkânı söz konusudur. Talimata gerek kalmaksızın otomatik olarak yenilenerek ayni şartlarla yeniden kullanılabilen akreditiftir.

E. DIŞ TİCARETTE YAYGIN OLARAK KULLANILAN

             a. DÖNÜLEMEZ VADELİ

Akreditifin kuşat meninin 40A kısmına “irrevocable”, 41D kısmına “deffered”, 42P kısmına belirli bir vade yazılıdır. Söz konusu genel özelliklere sahip bir akreditif, dönülemez ve vadeli akreditif olarak tanımlanabilir.

             b. DÖNÜLEMEZ TEYİTLİ VADELİ

Tek fark akreditifte teyit olmasıdır. Kuşat metninin 40A kısmında “irrevocable”, 41D bölümünde “deffered”, 42P kısmında belirli bir vadenin bulunması yazılırken 49 numaralı kutucuğa da “confirm” ibaresi yazılır.

             c. DÖNÜLEMEZ PEŞİN

Amir bankadan ihracat bedeli transfer edildiğinde, muhabir banka tarafından ihracat bedeli lehdara ödenir.

            d. DÖNÜLEMEZ TEYİTLİ PEŞİN

Teyit veren banka kendisine sevk belgeleri uygun bir şekilde teslim edildikten sonra, ihracat bedeli amir banka tarafından transfer edilsin veya edilmesin 5 iş günün içinde lehdara ödemek zorundadır. İhracatçılar tarafından en çok tercih edilen akreditif türüdür.

Instagram Hesabımızı da takip edebilirsiniz!