Liman Operasyonları

LİMAN PLANLAMASINA GENEL BAKIŞ

Liman, sınırları yönetmeliklerde belirlenen, gemilerin güvenli bir şekilde yük ve yolcu alıp verebilecekleri, barınabilecekleri, rıhtım, iskele, şamandıra demir yerleri ve yaklaşma alanları ile kapalı ve açık depolama alanlarını, atık alım tesislerini, idari ve hizmet amacıyla kullanılan bina ve yapıları veya bunların bazı kısımları ve bu bölümlerin hepsine girişin kontrollü olduğu yerleri, diğer tüm yapıları, kullanımlı veya boş sahaları içine alan bölümleri içeren doğal ya da yapay deniz yapılarını ifade eder. (UDHB – 2012, Limanlar Yönetmeliği), (Kişi, Fışkın, Şakar, Çakır, Kaya, Gülcan, 2015, ‘’Limanlarda Operasyonel Planlama: Türk Limanlarının Mevcut Durumu Üzerine Bir Çalışma’’ JEMS,2015)

Bir başka deyişle, öncelikle çalışılan gemiye, taşınan yüke ve taşınan yolcuya taşımacılık dahilinde tüm hizmetlerin verildiği, yüklerinin depolanabildiği, gerekli hallerde demirleyerek bekleyebileceği yer imkanı sunan, ulusal ve uluslar arası güvenliği tehdit edebilecek şartları kontrol altında tutmak için bünyesinde gerek resmi kolluk gücü gerekse kurumsal teşkilatlanmayı sağlayabilen, ticari ve turizm amaçlı olarak tüm taşımacılık hizmetlerinin buluşup birbirine geçişini sağlayabilmek için uygun donanıma sahip bir ticari teşkilatlanmadır (Akten,1992). Limanlar sadece bulundukları bölgenin değil tüm ülke ekonomisi ve komşu ülke ekonomileri ile de yakından ilgilidir. Ülke ekonomisi açısından çok önemli olan limanların verdiği hizmetler açısından gelişen talebi karşılayacak arza sahip olması, ekonomik gelişmeleri karşılayacak sosyal ve fiziki kapasitede olması gerekir. Taşımacılık şekillerinin değişmesi, hizmet anlayışının gelişmesi ve genişlemesi, limanlarda lojistik hizmetlerinin de verilir duruma gelmesini sağlamıştır (Akten, 2004). Bahsi geçen hizmetleri ifa edebilmesi için öncelikle tasarı ve planlama aşamasında tüm etkenler düşünülerek değerlendirmeler yapılmalıdır. Yani Liman ve çevresinde taşımacılığına devam edecek demiryolu, karayolu ve havayolu bağlantılarına uygun olmalıdır. Limanın stratejik olarak tüm ihtiyaçlara cevap verdiğinin anlaşılmasının ardından, liman tesis edilecek mevkiinin zemin etüt çalışmaları yapılmalı ve liman tesis edilmeye uygun olduğuna karar verilmelidir. Bu aşamada deniz bilimleri çalışmalarına büyük ihtiyaç bulunmaktadır. Zemin çalışmaları yapılması için Oşinografi ve alt dallarının çalışmalarına ihtiyaç vardır. Zemine göre yapılanma için gerekli doğru bilgileri verip Kıyı Mühendislerini ve İnşaat Mühendislerini doğru yönlendirecektir. Ardından yapılacak Hidrografik & Batimetrik çalışmalar neticesinde limanı kullanacak gemilerin hacimleri belirlenmesi konusunda bilgi verecektir. Zemin ve etüt çalışmaları inşası planlanan liman ve sahil kolaylık tesislerinin mukavemeti ve doğal etkilere karşı güvenle kullanımı için büyük önem taşımaktadır. Türkiye de ve bazı deprem kuşağı üzerinde bulunan ülkelerde meydana gelen doğal afetlerde yapay tesisi edilen liman ve benzer kolaylık tesislerinde can ve mal kaybına neden olan büyük hasarlar meydana gelmiştir. Şekilde alt yapı çalışması üst seviyede yapılmış olmasına rağmen zarar görmüş bir liman örneği bulunmaktadır. Elde edilen veriler deniz bilimleri ve alt dallarının liman ve kolaylık tesislerinin tesis edilmesinde, ne kadar önemli rol oynadığını bir kere daha hatırlatmaktadır.

LİMAN YERİ SEÇİMİ

Limanlar sadece bulundukları bölgenin değil tüm ülke ekonomisi ve komşu ülke ekonomileri ile de yakından ilgilidir. Ülke ekonomisi açısından çok önemli olan limanların verdiği hizmetler açısından gelişen talebi karşılayacak arza sahip olması, ekonomik gelişmeleri karşılayacak sosyal ve fiziki kapasitede olması gerekir. Taşımacılık şekillerinin değişmesi, hizmet anlayışının gelişmesi ve genişlemesi limanlarda lojistik hizmetlerinin de verilir duruma gelmesini sağlamıştır. Liman alanındaki hizmet çeşitlerinin artırılması taşınacak yükün paketlenmesi, ayrıştırılması, paletlenmesi vb. gibi işlemlerin uygulanır hale gelmesi sağlanarak, klasik limancılık anlayışı dışında hizmet anlayışı yaratılmıştır.

BÖLGESEL FAKTÖRLER

a) Ekonomik faktörler yönünden bölge; sanayi yatırımlarına, endüstriyel gelişime açık olmalıdır.

b) Ayrıca liman alanı için geniş arazi yatırımlarına ihtiyaç duyulduğundan arazi maliyeti düşük ve gerektiğinde arazi genişletme maliyetleri ekonomik olmalıdır.

c) Bölgeye yönelik teşvikler ve vergi uygulamaları dikkate alınmalıdır. Bölgeden sağlanacak iş gücü açısından bölge ücret seviyeleri göz önünde tutulmalıdır. Liman inşaat maliyetleri, işletmenin girdi ve çıktıları, taşıma giderleri, enerji giderleri değerlendirilmelidir.

YEREL FAKTÖRLER

a) Bölgeye ait topografik ve batimetrik bilgilerin çeşitli teknolojiler kullanarak sağlanması ve detaylı etüt edilmesi gerekir. Denizin çok sığ olması, bölgenin dağlık yapıya sahip olması liman yeri seçimini etkilemektedir (Yüksel, 1998). Diğer yandan karadan ve denizden dip akıntısı liman dibinin dolmasına neden olur. Bu durum liman giriş çıkışında ve limanda dip taramasını gerektirir.

b) Uzun seyir kanalları ve suyollarının tarama maliyetlerinin yüksek olmasından dolayı oldukça pahalı bir yöntemdir. Liman yeri seçiminde bölgenin zemin etütlerinin yapılması son derece önemlidir. Bu etütlerde önceki jeolojik bulgular ve haritalar ile jeofizik yöntemler ve teknolojilerden yararlanılır. Taramanın yapılabileceği yumuşak bir zemin tercih edilirken, liman yapılarının yapılacağı zeminin taşıma kapasitesi yeterli olmalıdır.

c) Liman bölgesi rüzgârların oluşturduğu dalgalar, gel-git dalgaları ile su seviyesinin değişimi, deprem dalgası ve tsunami olma olasılığı yönünden değerlendirilmelidir. Diğer yandan su derinliği açısından liman basenlerinde ve seyir kanallarında kumlanmadan dolayı yüksek maliyetler doğabilmektedir. Büyük ölçüde katı madde taşınımı varsa, bunların önlemleri alınmalıdır. Ayrıca akıntı deniz ulaşımını olumsuz yönde etkileyen bir faktör olduğundan bölgenin akıntı özellikleri ayrıntılı olarak incelenmelidir.

TEMEL LİMAN ALTYAPILARI

Temel liman altyapıları, ağırlıklı olarak inşaat ve kıyı mühendisliğinin çalışma alanına girer. Bu yapılar içinde:

• (Deniz yolu) Yaklaşım kanalı,
• Liman giriş ağızı,
• Limanı dalga, rüzgâr ve akıntı gibi etkilerden koruyan yapılar (Mendirek ve Dalgakıranlar),
• Limanın kara ulaşım bağlantıları (Kara yolu, Demir yolu, boru hattı, tüneller gibi),
• (geri sahada uygun nehirler varsa) İç su yolları sayılabilir.

Limanlara uğrak yapan gemilerin, limana ulaşmak için kullandığı yaklaşım kanalları ve liman giriş ağzı, o limana uğrak yapan en büyük geminin tam yüklü derinliği (draftı) dikkate alınarak inşa edilir.

OPERASYONEL LİMAN ALTYAPILARI

Operasyonel liman altyapıları içinde:

• Liman içi su yolları,
• (Gemi) Manevra daireleri,
• “Liman baseni” adı verilen, doğal ya da yapay (tarama ile oluşturulan) liman içi su alanları,
• Rıhtım duvarları ve iskeleler,
• Şamandıralar, fenerler gibi gemi seyir (Navigasyon) yardımcıları sayılabilir.
• Mendirek ve Dalgakıran

Denizden gelebilecek dalga ve akıntıya karşı limanı koruyan yapılardır.

OPERASYONEL LİMAN ÜSTYAPILARI

İskeleler denize dik, rıhtımlar denize paralel yapılardır. Dar kıyı alanlarına sahip limanlarda, aynı anda daha fazla gemi kabul etmek için iskeleler tercih edilir.

Liman üstyapıları içinde limanın idari binaları, tahıl siloları, limanın zemin kaplamaları, park alanları, depolar, yük istifleme alanları tamir bakım atölyeleri sayılabilir.

LİMAN EKİPMANLARI

Liman ekipmanları, gemilerin liman içi manevralarında kullanılan römorkörleri, liman basenin taranmasında kullanılan tarama gemilerini, yükün elleçlenmesinde kullanılan rıhtım vinçlerini ve liman sahasında kullanılan ekipmanları kapsar.

LİMANLARDA YÜK TALEP TAHMİNİ

Yük talep tahmini, liman planlamasının bir diğer kritik konusudur. Bir limanın altyapı, üstyapı ve ekipmanlarının büyüklüğünü, çeşitliliğini, niteliklerini, beyaz ve mavi yakalı personel sayısını ana hatlarıyla o limana olan hizmet talebi belirler.

Örneğin;

Bir dökme yük limanında 1 yıl içinde 1 milyon ton yük elleçlemesi yapılacaksa, yılda 3 milyon ton yük elleçleyecek ekipman yatırımı yapılması atıl kapasite yaratacaktır.

Zıt durumu da düşünecek olursak…

Örneğin;

1 milyon ton yük elleçleme kapasitesine sahip ekipman bulunduran bir limanın sonraki 5 yılda 3 milyon ton yük elleçleyeceğini tahmin ettiğini farz edelim. Bu durumda limanın ekipmanlarını, personelini ve belki de rıhtımlarını ve depolama sahalarını arttırması gerekecektir. Eğer liman iyi bir tahmin yapamaz ve yük talebini karşılayamaz ise bu defa da müşterilerini rakiplerine kaptırması kaçınılmaz olacaktır. İlk örnekte atıl kapasite ortaya çıkarken ikincisinde talep karşılanamamıştır. Her iki durumdan da sakınmanın en iyi yolu doğru bir yük talep tahmini yapmaktan geçer.

LİMANLARDA PAZARLAMA FONKSİYONU

Bir hizmet ne kadar iyi yapılırsa yapılsın yeteri kadar iyi pazarlanamazsa istenilen talebe ulaşmakta zorlanır. Tüm işletmelerde olduğu gibi limanlarda da pazarlama en temel işletme fonksiyonudur. Özellikle yeni nesil limanlar ve bu limanların işletiminde pazarlama faaliyetleri, bölgesel anlaşmalar, stratejik iş birlikleri limanın müşteri portföyünü geliştirmesi için çok önemlidir. Liman pazarlama faaliyetlerinin bir bilgi sistemi ile desteklenmesi avantaj yaratacaktır. Özellikle son yıllarda düzenli hat işletmelerinde olduğu gibi limanlarda da müşterilere verilen belirli kısıtlı kullanımlar ile yük takipleri bilgi sistemleri üzerinden gerçekleştirilebilmekte bu sayede müşteri memnuniyeti sağlanmaktadır.

LİMANLARDA FİNANS FONKSİYONU

Liman yatırımları, limanların sahip olması gereken alt yapı, üst yapı ve ekipmanlardan dolayı son derece pahalı yatırımlardır. Bu anlamda liman finansmanı önemli bir konudur. Bundan başka özellikle özel limanlar aynı zamanda birer işletme oldukları için elbette kar etmek ve ekonomik devamlılıklarını sürdürmek zorundadırlar. Gerek devlet limanlar gerekse özel limanlar, gelirleri açısından kâr amacı gütmeyen bir liman dahi olsa ekonomik anlamda doğrudan ya da dolaylı olarak finansal anlamda kâr amacı güden işletmelerdir.

Limanların karmaşık bütçe yapılarından dolayı mutlaka muhasebe yazılımları ile takip edilmesi gerekmektedir. Bu yazılımlar liman bilgi işlem servisleri tarafından da geliştirilebilmektedir.

LİMANLARDA DEĞİŞİME YOL AÇAN FAKTÖRLER VE LİMANLARA ETKİLERİ

Rekabetin kendini iyice hissettirdiği küreselleşmenin etkilerinin her yanda görülebileceği son yıllarda limanlar dünya çapında yaşanan gelişme ve değişmelerden etkilenmektedir. Bu gelişme ve değişmeler limanları doğrudan etkilemekte, sonuç olarak bir kısım limanlar global ve bölgesel ticarette eski önemini kaybederken, değişim ve gelişmelere uyum sağlayan limanlar ise başarılı bir şekildedir.

ULUSLARARASI VE GLOBAL GELİŞMELER

Son yıllarda ivmesini arttıran küresel ticaret, ekonomik büyüme ve gelişmenin ana itici gücünü oluşturmaktadır. Geçmişte birçok ülke kendi kendine yeterlilik ve ulusal pazarın korunmasına ağırlık veren gelişme stratejileri takip ederken son yıllarda ilerlemenin yolunun küresel ekonomi içerisinde birleşme ve bütünleşmeye dayandığı yönünde artan bir eğilim gözlenmektedir. Bu durum sonucunda devletleri hem ticaret hem de yatırıma olan engelleri azaltma politikalarını benimsemeye yöneltmiştir. Ticaret engellerinin azalması ve artan doğrudan yabancı sermaye yatırımları ticarette düşük değerli mallardan yüksek değerli mallara kaymayı hızlandırırken, ticaret hacimlerinde büyümeyi motive etmiştir. Bu iki eğilim birlikte denizyolu taşıyıcıları ve limanları yeni ve genişletilmiş olanaklar sunmaya yöneltmiştir. Değişmenin itici güçlerinden biri 1960’lardan beri konteynerin dünya çapında benimsenmesidir. Atlantik kıyısı konteynerizasyonun beşiği iken, Doğu Asya dünyanın ana konteyner bölgesi olmuştur. Dünyada konteynerizasyonun artması makro ekonomik, mikro ekonomik ve politika yönlü faktörlerin karşılıklı etkilemesi sonucudur.

TEKNOLOJİK GELİŞMELER

Ulaştırma teknolojilerinde görülen gelişmeler limancılık endüstrisinde bir devrime yol açmıştır. Taşımacılıkta konteynerlerin kullanımı dış ticaret taşıma zinciri boyunca önemli ölçek ekonomilerine yol açarak yüklerin daha ucuz ve daha uzak noktalara taşınmasına izin vermiştir. Taşımacılıkta konteynerlerin kullanımı ile birlikte gelişen çoklu (multimodal) taşımacılık denizyolu taşıyıcılarına, taşıma pazarlarında daha geniş liman seçimi olanakları ile çok daha fazla serbestlik sağlamıştır. Belirli bir limana has hinterlant olarak görülen pazarlara artık günümüzde birçok giriş kapısından (kara, demir ve havayolu) hizmet verilebilmektedir. Bireysel limanlar artık karadaki pazarlar üzerinde özel kontrole sahip değildir ve limanlar artık kendi yerel bölgelerindeki ticaretin garanti altında olduğundan bile emin olunamayabilir.

Instagram Hesabı‘mızı da takip edebilirsiniz!