KOMBİNE TAŞIMACILIK NEDİR?
Kombine taşımacılık, eşyanın çıkış noktasından varış noktasına kadar en az iki taşıma türünün kullanılması anlamına gelmektedir. Kombine taşımacılık türü, başlarda bazı sebepler dolayısıyla sevkiyatı gerçekleştirilecek mal veya malların tek parçada yapılamamasıyla ortaya çıkmıştır. Başlarda her ne kadar bu sebeplerle ortaya çıkmış olsa da günümüzde lojistik firmalarında trend olan bir taşımacılık türüdür.
Bu taşımacılığın kullanılma nedenlerinde kısa başlık olarak bakacak olursak eğer, coğrafi özellikler, ekonomik nedenler, çevresel faktörler ve yasal sınırlamalar olarak 4 farklı gruba ayırabiliriz.
1. Coğrafi Özellikler: Kıtalar arası taşımacılıkta iki veya daha fazla taşıma türü ve lojistik hizmetlere ihtiyaç duyulmaktadır. Aynı kıta üzerinde yapılan taşımalarda da coğrafi etmenler kara, hava veya deniz taşıma türünün birçok kombinasyonunu gerekli kılabilir.
2. Ekonomik Nedenler: Artan uluslararası rekabet ortamında, taşımanın daha süratli ve ekonomik bir şekilde gerçekleştirilmesi bir zorunluluk haline gelmiştir. Günümüzde ithalat ve ihracatçılar dünya pazarına ulaşmak için taşımacılık hizmetlerinden faydalanmak zorundadırlar. İşletmelerin rekabet avantajlarını korumak için ürünlerini müşterilerin kapısına kadar taşıyacak ekonomik çözümlemelere ihtiyacı vardır. Kombine taşımacılık, birçok yönden işletmelere yardımcı olduğu gibi taşıma birim maliyetinin de düşürülmesi konusunda da en iyi seçenek olarak görülmektedir.
3. Çevre Faktörleri: Dünya çevre duyarlılığının artması, devletleri bu konuda sıkı önlemler almaya itmektedir. Bu önlemler ile paralel olarak taşımacılık sektörü de etkilenmektedir. Özellikle kara yolunda getirilen kısıtlamalar işletmeleri kombine taşımacılık alternatiflerine yöneltmektedir.
4. Yasal Sınırlamalar: Çevre koruma amaçlı düzenlemelerin yanı sıra, özellikle kara yolu araç trafiği yoğunluğu ve trafik kazalarının azaltılması amacıyla alınan tedbirler, taşımada yeni alternatif arayışlarını beraberinde getirmektedir. Ayrıca yapılan düzenlemelerin ülkeden ülkeye farklılık arz etmesi transit geçtiği taşımacılık alternatiflerinden kaçınılmasına yol açmaktadır.
KOMBİNE TAŞIMACILIĞIN TEMEL ÖZELLİKLERİ
Modlar arası bir taşımacılık türü olan kombine taşımacılıkta yükleme, boşaltma ve aktarma işlemlerinin süratli bir şekilde gerçekleştirilmesi, taşıma sürecinin hızlandırılması açısından büyük önem taşımaktadır.
Kombine taşımacılığın göndericiden alıcıya kadar olan bütün aşamalarında, kendine özgü bazı zincirleme prosedürleri vardır. Kombine taşımacılık zincirinin rasyonel hale getirilmesi aşağıdaki süreçlerin bütünleştirilmesine bağlıdır.
- Taşıma Kaplarının Standart Hale Getirilmesi: Kombine taşımacılık yapılabilmesi için öncelikle ünite haline getirilmiş taşıma kaplarının konteyner, palet vb. diğer taşıma türlerine yüklenmesine ve boşaltılmasına uygun teknolojik bütünleşmesi sağlanmalıdır.
- Taşıma Sisteminin Uyumlu Hale Getirilmesi: Taşıma sistemi içinde bulunan tüm birimlerin taşıma planları yürütülmeli ve bilgi akış sistemi etkin ve verimli bir şekilde sağlanmalıdır.
- Kombine Taşımacılıkta Tarafların Hukuki Sorumluluğunun Ortaya Konması: Taşıma türleri içinde taşıma sözleşmeleri, sigorta ve sorumlulukların göndericiden alıcıya kadar taşımanın her aşamasında belirgin hale getirilmelidir.
- Sistemin Bütünleştirilmesi: Kombine taşımacılık, taşıma içinde bulunan her bir birimin teknolojik, yasal ve örgütsel bütünleşmesini sağlayan bir sistem olmalıdır.
- Ücret Tarifeleri: Kombine taşımacılığın etkin ve verimli olabilmesi için kullanılan taşıma türlerinde uygun ücret tarifelendirilmesi yapılmalıdır.
Kombine taşımacılık, taşıma sistemi içinde bulunan kara, hava, demir ve deniz yolu taşıma teknolojisinde yeni bir dönemi başlatmış, farklı eşya gruplarını birleştirerek homojen hale dönüşümünü sağlamıştır. Ayrıca kombine taşımacılıkta taşıma sistemini oluşturan insan makine ilişkilerinde etkinlik ve verimlilik gerçekleşmiştir.
KOMBİNE TAŞIMACILIĞIN ÜSTÜN YÖNLERİ
- Coğrafi nedenlerden dolayı aktarmalı taşımacılığın zaman kaybını en aza indirmesi,
- Kara yolu taşımacılığının, ekonomik mesafe dışında bulunan teslimlerde daha rasyonel bir sevkiyat tarzı olmasının getirdiği üstünlükten yararlanması,
- Gelişmiş taşıma tekniği,
- Taşıma sistemi içinde bulunan unsurların birbirleri ile uyumlu olmasının getirdiği optimizasyon,
- Özel yükleme araçlarının kullanılmasıyla taşıma araçlarının taşıma sürelerinde rasyonalizasyon sağlanması,
Kombine taşımacılık, operasyonel işlem sürelerinin azaltılması yanında toplam taşıma masraflarını azaltıcı yönde de katkısı bulunmaktadır. Kombine taşımacılık, klasik aktarmalı taşımacılıktaki ayrı ayrı yapılan operasyonel işlemlerin bürokrasisini de azaltma, eşyaların göndericiden alıcıya daha az evrakla ulaşmasını sağlamaktadır.
Klasik aktarmalı taşımacılık daha çok el emeğine dayanırken; kombine taşımacılık yükleme ve boşaltma işlemlerinin teknolojik ekipmanlarının devreye girmesi ile daha kısa sürede yapılmasını olanaklı hale getirmiştir. Düzenli hat taşımacılığının kombine hat taşımacılığın önemli bir unsuru haline gelmesi ile istenilen yer ve sürede, düzenli ve zamanında teslimat gerçekleştirilmesi mümkün olmuştur. Böylelikle göndericilerin üretimde, alıcıların ise satışta stok seviyelerini kontrol altına almaları ve maliyetlerini düşürmeleri imkanları doğmuştur. Kombine taşımacılık ayrıca ham madde ve diğer girdilerin tedariğinde sürat kazandırmakta, böylelikle işletmelere, tam zamanında üretim yapılması, işletmenin finansal, maliyetlerin azaltılması, müşteriye zamanında teslimat gibi avantajlar da sunmaktadır.
KOMBİNE TAŞIMACILIĞIN OLUMSUZ YÖNLERİ
- Kombine taşımacılıkta eşyaların konteyner, paletler vb. birim yük haline getirilmesi gerekir. Ancak her yükün konteyner veya paletlere konması rasyonel olmayabilir. Bu nedenle birim yük haline getirilmemiş eşyanın kombine taşıma sistemi ile sevk edilmesi mümkün değildir.
- Kombine taşımacılık,yapılabilmesi için taşıma üniteleri, aktarmayı yapacak taşıma terminalleri ile taşıtların birbirine uyumlu olması gerekir. Bu uyumlu sistemlerin oluşturulması teknolojik alt yapıya ihtiyaç gösterir. Alt yapının kurulması ise yüksek maliyet ile gerçekleşmektedir.
- Kombine taşımacılıkta dikkat edilmesi gereken bir başka yönü taşıma sisteminin organizasyonudur. Bu karmaşık organizasyonun sağlanması kombine taşımacılık deneyimi olan işletmeler tarafından yapılabilmektedir.
TAŞIMA MODELLERİ
Kombine taşımacılık, kapıdan kapıya taşımacılık organizasyonunun kesintisiz olarak yapılmasında önemli bir çözüm yoludur.
Taşımacılık için ideal yöntem, eşyanın göndericiden alıcıya kadar tek bir araç ya da tek bir taşıma türüyle doğrudan taşınmasıdır. Ancak uluslararası sevkiyatlarda müşteri talebi, işin niteliği, yük kapasitesi, coğrafi koşullar gibi çeşitli faktörler nedeniyle tek bir taşıma türü ve taşıma aracı kullanılmamaktadır.
Müşteriden alınan yükün varış noktasına kadar birden fazla taşıma türü ve aracın kullanılması şeklinde gelişen taşımacılık türü literatürde modlar arası (intermodal), çok modlu (multimodal), kombine taşımacılık (combined transport) olarak değerlendirilmektedir. Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konseyi (UNCTAD) konuyla ilgili olarak aşağıdaki tanımları ortaya koymuştur.
1. TEK MODLU TAŞIMACILIK (UNIMODAL TRANSPORT): Eşyaların bir veya birden fazla taşıyıcı tarafından tek bir taşıma türü kullanarak taşınmasına denir.
2. MODLAR ARASI TAŞIMACILIK (INTERMODAL TRANSPORT): Taşıyıcının taşımanın bütünü veya bir bölümünden sorumlu olduğu, birden fazla taşıma türü veya aracının kullanıldığı taşımadır. Modlar arası taşımacılıkta taşımayı organize eden lojistik firmalar veya taşıyıcı sadece kendisinin gerçekleştirdiği taşımanın sorumluluğunu üstleniyorsa, bu taşıma türü bölümlenmiş ve parçalı taşıma (segmented transport) olarak adlandırılmaktadır.
3. ÇOKLU TAŞIMACILIK (MULTIMODAL TRANSPORT): Farklı taşıma üniteleri veya aracıyla birden fazla taşıma türü kullanılarak yapılan taşımacılık türüdür. 1980 tarihli Birleşmiş Milletler Çoklu Taşımacılık Konvansiyonu’na göre çoklu taşımacılık, taşımanın büyük bir bölümü iç sular veya deniz yoluyla yapıldığı, başlangıç veya nihai aşamalarında kara yolunun olabildiğince kısa mesafelerde kullanıldığı çok türlü taşımalardır.
4. KOMBİNE TAŞIMACILIK (COMBINED TRANSPORT): Tek ve aynı taşıma ünitesi veya aracıyla birden fazla taşımacılık türü kullanılarak yapılan taşıma şeklidir. Kombine taşımacılık, modlar arası taşımacılığın sınırlandırılmış hali olarak düşünülebilir. Ana güzergâhı demir yolu ya da deniz yolu olan ve 300 km’den fazla olan taşımalar için avantajlıdır. Taşımanın büyük bir bölümünün demir yolu veya deniz yolu ile yapıldığı, başlangıç ve/veya bitiş ayağının mümkün olduğunca az kara yolu kullanımı ile yapıldığı modlar arası taşımadır.
TAŞIMA ARAÇLARI, TAŞIMA TERMİNALLERİ, TAŞIMA ÜNİTELERİ
KOMBİNE TAŞIMACILIĞIN TEMEL BİLEŞENLERİ
- Taşıma araçları (gemi, tren, kamyon, uçak, vb.)
- Taşıma terminalleri (limanlar, yükleme, indirme, bindirme araçları, vb.)
- Taşıma üniteleri (konteynerler, paletler, treylerler, vb.)
TAŞIMA ARAÇLARI
TIR: Kombine taşıma sisteminin etkin ve verimli çalışabilmesi için üretim yerinden yükleme terminallerine veya boşaltma terminallerinden müşteri deposuna sevkiyatlarda kamyona ihtiyaç duyulmaktadır.
Tırlara genellikle kombine taşımacılığın ilk ve son halkalarında ihtiyaç duyulmaktadır.
Kara-demir yolu entegrasyonlu kombine taşımacılıkla konteynerler belirli merkezlerde toplanmak zorundadır. Yükleme ve boşaltma işlemleri vinçler veya benzeri mekanik araçlarla, toplama veya dağıtım ise genellikle tır vasıtasıyla yapılmaktadır. Trenle gelen onlarca konteynerin bir anda toplama dağıtım terminallerinde beklemeden sevk edilmesi için çok sayıda tırların aynı anda hazır bulunması gerekebilir.
TREN: Gelişmiş ülkelerde demir yolu ağının yaygın olması ve bazı ülkelerde kara yolu araçlarının kullanımına getirilen sınırlamalar, taşıyıcıların demir yolu taşımacılığına yönelmesine sebep olmuştur. Trenlerin aynı anda çok sayıda konteyneri bir arada taşıyabilmesi kombine taşımacılıkta önemli bir üstünlük sağlamaktadır.
GEMİ: Kombine taşımacılıkta kullanılan gemi türlerinin en önemlisi konteyner gemileridir. Diğer uygun türler ise Ro-Ro gemileri ile palet taşımaya elverişli gemilerdir.
Konteyner gemileri tam ve yarı konteyner gemileri olabilir. Uygun mekanik donanımları ve kısa sürede yükleme imkanı sayesinde tam konteyner gemilerin limanda kalma süreleri en düşük seviyededir.
Tam konteyner gemileri, konteynerlerin gemi içinde kaymalarını önlemek üzere bölümlere sahiptir. Ayrıca konteynerlerin üst üste istifi seyir esnasında hasar oranları en az seviyeye indirilmiştir. Yüklerin büyük bölümü ambarlarda, bir kısmı da güvertelerde taşınmaktadır.
Yarı konteyner gemileri, gerçekte kuru yük gemileri olup, konteyner taşımaları içinde özel donanıma sahip gemilerdir. Konteyner dışında palet, sandık, vb. de taşıyabilir.
Modern konteyner gemileri, konteynerlerin yüklenmesi veya gemiden boşaltılmasına ilişkin herhangi bir donanımın gemide bulundurulmaması temeline dayanmakta, yükleme ve boşaltma hizmetleri rasyonelleşmesinin sağlanması için liman terminalleri tarafından mekanizasyonla yapılmaktadır.
Kombine taşımacılıkta kara yolu- deniz yolu entegrasyonlu sevkiyatlar iki şekilde yapılmaktadır. Bunlar:
- Kara yolu çekici ile birlikte taşıma (Ro-Ro taşımacılığı)
- Kara yolu çekicisi olmadan (konteyner, palet, dorse gibi taşıma üniteleri ile) taşıma
UÇAK: Hava yolunun kullanıldığı kombine taşıma sisteminde, gemi veya demir yolu gibi nispeten daha ağır ve tonajlı taşıma türleri yerine daha düşük tonajlı ve genellikle kara yolunu içeren kombinasyonlar tercih edilmektedir.
Hava yolu taşımalarında kullanılan iki türlü kargo bulunmaktadır. Bunlar:
- Dökme (bulk) kargolar
- Birim haline getirilmiş (unitised cargo) kargolardır.
Zaman kaybını engellemenin ve yüksek fayda sağlamanın en iyi yolu uçağın ‘roller’ sistemi ile döşenmesi ve ön yükleme için standart ölçülerdeki uçak paletlerini kullanmasıdır.
Uçaklarda taşıma ünitelerinin faydaları şunlardır:
- Yükleme ve boşaltma işlemlerinin kısa sürede tamamlanabilmesi,
- Daha az emek gücü kullanımı, dolayısıyla operasyonların daha ekonomik gerçekleşmesi,
- Elleçleme işlemlerinin kısalması, dolayısıyla kargo hasar riskinin düşmesi,
- Kargo terminallerine erişimin kolaylaşması,
- Gümrük mührü altında kapıdan kapıya konteyner hizmetinin bulunması,
- Uçağın yükleme hacminden daha fazla yararlanılması,
- Konteynerli kargo tarifelerinin daha ekonomik olması,
- Elleçleme esnasında kargonun iklim şartlarından daha az etkilenmesi,
- Çalınmalara karşı daha fazla koruma imkanı sağlaması,
- Paketleme masraflarıyla tasarruf sağlanmasıdır.
TAŞIMA TERMİNALLERİ: Kombine taşıma terminalleri, taşıma türlerinden en az ikisine hizmet vererek bir entegrasyonu gerçekleştirmek anlamına gelir.
Deniz yolu terminalleri, kara ve demir yolu taşımacılığı ile son derece uyumlu olması ve büyük miktarda eşyanın sevkiyat ve depolanmasına imkan tanıyan kapasiteleriyle en önemli taşıma merkezleridir. Gemilerin limanlarda en kısa sürede yükleme ve boşaltma yapabilmesi için özel donanımlı konteyner terminalleri bulunması gerekmektedir. Bu şekilde kombine taşıma sisteminden azami şekilde yararlanma imkanı ortaya çıkmaktadır.
Konteyner taşıma terminali olarak limanlar ülke ve/veya ülkelerin bulunduğu bölgelere hizmet edebilecek bir yapıya sahip olmalıdır. Aksi halde ülke sularında çok sayıda limana uğramalarından dolayı zaman kayıpları ortaya çıkmaktadır.
TAŞIMA ÜNİTELERİ: Kombine taşıma üniteleri konteynerler, paletler, treyler , vb. standart taşıma kaplarıdır. Kombine taşıma ünitelerinin en önemlisi konteynerlerdir. Konteynerler, yükleme, boşaltma ve aktarmayı zaman ve maliyet yönünden rasyonel hale getirerek kombine taşımacılığın temelini oluşturmaktadır. Etkinlik ve verimlilik sağlanmasında taşınacak malların birim haline getirilmesi gerekmektedir. Böylelikle eşya müşterilere en kısa zamanda teslim edilebilmektedir.
Konteynerler üç önemli işlevi birlikte yerine getirebilmektedir. Bunlar:
- Eşyanın düşme, kayma ve hasarlanmasını engellemesi,
- Eşyayı iklim koşullarına karşı koruması,
- Eşyanın taşıma türleri arasında yeniden elleçlenmeden aktarılmasına izin vermesidir.
Konteynerler boyutlarının taşıma sisteminde bulunan araçlara uyumlu olması ve nitelikleri taşıma zinciri içindeki aktarmaları mümkün kılmıştır.
Ülkemiz açısından konteyner taşımacılığı, dış ticaretimizin gelişmesi ve uluslararası taşımacılık yönünden oldukça önemli bir unsur olarak görülmektedir. Kombine taşımacılıkta konteynerlerden daha fazla yararlanılması için taşıma sisteminde bulunan kara yolu, demir yolu ve liman işletmeleri ile gemi armatörleri iş birliğe gitmeli, mümkün olduğu takdirde taşıma sistemleri içindeki iş süreçleri birleştirilmelidir. Bu amaçla:
Her yıl sürekli artan iş hacmi karşısında elektronik veri iletişim tekniklerinden yararlanılmalı,
Kara, deniz, demir yolu ile ilgili temel altyapı yatırımları, küresel ihtiyaçlar göz önüne alınarak uzun vadeli beklentiler doğrultusunda planlanmalıdır.
ULUSLARARASI KOMBİNE TAŞIMACILIKTA ROL OYNAYAN ÖRGÜTLER
ULUSLARARASI LOJİSTİK FİRMA DERNEKLERİ FEDERASYONU (FIATA)
FIATA 1926 yılında Avusturya’da kurulmuş olup, yaklaşık 40.000 lojistik firmayı temsil eden sivil toplum kuruluşudur.
Genel amaçları şu yöndedir:
- Dünyadaki tüm lojistik firmalar arasında iş birliği geliştirmek,
- Taşımacılık ve lojistik sektöründe danışmanlık ve uzmanlık hizmeti vermek,
- Taşımacılık sektöründeki hizmet kalitesini yükseltmek için sektörde ilgili yayınlar hazırlamak,
- Lojistik firmaları uluslararası alanda temsil etmek, çıkarlarını korumak ve güçlendirmek,
- Sektörde tek tip dökümanların kullanımını yaygınlaştırmak üzere standartlar geliştirmek,
- Hizmet içi eğitim programları geliştirmek,
- Sektörde özellikle elektronik ticaret, sigortacılık ve barkod uygulamalarının gelişimine öncü olmak.
FIATA’nın temel lojistik hizmetlerini kapsayan standart belgeler geliştirmesi uluslararası taşımacılıkta lojistik firmaların sorunları azaltmaya yöneliktir. Bu belgeler arasında en çok tanınan ve kullanılan FIATA combined transport bill of lading veya kısa adıyla FBL’dir.
FIATA tarafından hazırlanan ve lojistik firmaların hizmetlerinde bir standart oluşturmak amacıyla sunulan diğer belgeler şunlardır:
- Ciro edilebilir kombine taşımacılık konşimentosu – FBL
- Lojistik firmaya mal teslim alındı makbuzu – FIATA FCR
- Lojistik firma taşıma makbuzu – FIATA FCT
- Lojistik firma antrepo alındı makbuzu – FIATA FWR
- Ciro edilemeyen kombine taşımacılık konşimentosu – FIATA FWB
- Tehlikeli madde taşıyıcısına ait gönderen bildirimi – FIATA SDT
- Taşımacılık talimatları – FIATA FFI
- Ağırlık sertifikası – FIATA SIC
Uluslararası Kombine Taşıma Şirketleri Birliği (UIRR): Temel olarak treyler ve hareketli kasa taşıması yapmakta olan 17 büyük kombine taşıma iş yapan işletme tarafından kurulmuştur.
Interkoyner – Interfrigo (ICF): 23 ulusal demir yolunun iştiraki ile kurulmuştur. Taşımaların %50’sini deniz yolu ile konteyner taşıması, geri kalanı ise treyler ve hareketli kasalar oluşturmaktadır.
LOJİSTİK FİRMALAR VE TAŞIMA BELGELERİ
Uluslararası kombine taşımacılığında, tek modlu taşımacılıkta olduğu gibi gönderici, alıcı ve lojistik firma arasındaki sorumlulukların belirlenmesinde en önemli pay taraflar arasında düzenlenen belgelerdir.
Kombine Taşımacılık Konşimentosu (FBL): Şekil ve şartları FIATA tarafından düzenlenmiş olan deniz konşimentosuyla eşit hukuksal niteliğe sahip bir kombine taşıma konşimentosudur. Emre düzenlenebilir olup malların mülki durumunu temsil etmektedir. Deniz konşimentoları gibi kıymetli evrak değerindedir.
KAYNAKÇA
https://www.utikad.org.tr/Ticari-Belge-Ve-Urunler/1/ticari-belgeler
https://www.ekovitrin.com/intermodal-multimodal-kombine-tasimacilik-makale,1893.html
https://polen.itu.edu.tr/xmlui/handle/11527/14029
https://dergipark.org.tr/tr/pub/makuubd/issue/39509/443799
https://www.collicare.com.tr/nakliye/multimodal-nakliyat?gclid=CjwKCAiAtouOBhA6EiwA2nLKH1OeHZwRS49XyfqbDvEn1iaZ3rZa-6Bt_fQnFhch-IkfQBoZ_GBR4BoCT1QQAvD_BwE
lojistik.tc – Kombine Taşımacılık Nedir?
ysm.com.tr – Fiata ve Fiata Tesellüm Belgeleri Nedir?
Lojistik El Kitabı – M. Hakan Keskin
Instagram Hesabı‘mızı da takip edebilirsiniz!