İlaç ve Hastane Lojistiği

İlaç ve hastane lojistiğine değinmeden önce konumuzu genel hatlarıyla incelemek isterim. Sağlık lojistiği tabiriyle başlarsak, bu tabir tüm insanlık için büyük önem teşkil eder. Meydana gelebilecek en küçük bir hasar veya aksama herhangi bir insanın hayatını kaybetmesine veya kalıcı bir hasar almasına sebep olur. Bu nedenle yaptığımız işin bu dalı çokça dikkat ve özen gerektirir. Başlıklarla ilerleyeceğiz, keyifli okumalar.

SAĞLIK LOJİSTİĞİ NEDİR?

Sağlık lojistiği, sağlık sektörünün en önemli yapıtaşlarından biridir. Hastane lojistiği, ilaç lojistiği gibi farklı isimlerle de anılan sağlık lojistiği, hammadde üretimi, ilaç üretimi, tıbbi cihaz üretimi ve ithalatı ve sağlık sektörü için gerekli olan tüm malzemelerin imalatı ve teminatından bütün bunların depolanması, korunması ve belirlenen konumlara güvenli bir şekilde taşınması ve teslim edilmesi sürecidir. Bütün bu işlemler gerçekleşirken imalattan teslimata kadar geçen süreç Sağlık Bakanlığı ‘nın da gözetimi ve kontrolü altında, bu alanda çizgileri belirlenmiş yönetmelik ve prosedürler çerçevesinde gerçekleşmektedir. Sağlık sektöründe kullanılacak ürünün üretim aşamasından başlayarak, ilacın tıbbi cihazın ve bu sektör içerisinde kullanılan bütün ekipman ve malzemelerin faal olarak kullanılacağı konuma ulaştırılması ve bu konumdan çıkan tıbbi atıkların da güvenli ve korunaklı bir şekilde taşınıp uzaklaştırılması da sağlık lojistiğinin sorumluluğu altındadır. Bu süreç oluşturulup geliştirilirken en çok dikkat edilmesi gereken hususlar ise şöyledir; zaman, doğru malzeme, gerekli miktar ve taşınan malzemenin bozulmaya, kırılmaya, hasar görmesine karşı dikkatli bir şekilde korunmasıdır. Burada devreye giren bir husus da tedarik zinciri yönetiminin seçimlerini doğru yapması ve çok iyi bir şekilde koordine olmasının payıdır. Hastane lojistiğinde yukarıda da belirttiğimiz gibi ulaştırılan tıbbi malzemeler, ilaçlar ve cihazların hasar almama ve kayba uğramaması adına genellikle kullanılan taşıma aracı havayolu taşımacılığı dolayısıyla da uçak iledir. Lojistik departmanı ekipman ve malzeme tedariği bütün bunların depolaması ve ulaşımı konusunda sağlık sektörüne büyük destek sağlar. Bu sayede etkin bir planlamayla tedarik süresi azami sınıra indirilerek zamandan tasarruf edilir. Düşük maliyetle etkin hizmet sağlanır.

Bütün bu etkenlerle sağlık işletmeleri de hem zaman açısından hem de finansal olarak önemli ölçüde tasarruf etmiş olurlar. Yalnız ana faaliyet alanında lojistik destek personelleri değil, tıbbi destek personelleri hizmet vermektedir. Sağlık kuruluşlarının lojistik zincirindeki sürecine baktığımızda, zincirin ilk halkasını tedarikçi ve üreticiler oluşturuyor. Bu grup ilaç, tıbbi ekipman, tıbbi cihaz gibi ürünlerin üretimini veya tedarik kısmını yerine getirir ve dağıtıma hazırlarlar. Zincirin ikinci halkasını nakliye ve ulaşım sistemi oluşturur. Dağıtıcılar da denen bu grup, ulaşım kısmını yönetirler. Dağıtıcılar tıbbi ekipmanların bulunduğu depolardan da sorumludurlar. Bu depolarda tedarikçiden aldıkları ilaç, ekipman ve malzemeleri uygun saklama koşullarında muhafaza edip daha sonra bu malzemeleri alan departmana hazır hale getirirler. Depolar öncelikle hassas ilaç ve ekipmanı saklama ortamına uygun olmalıdır. Isı ayarı belirlenmeli, hijyen kurallarına dikkat edilmelidir.

Zincirin diğer halkası da sunuculardır. Sağlık hizmetinde kullanılacak uygun ürün ve ekipmanları seçer ve bunların ne için kullanılacakları, kimin için kullanılacaklarına, hangi lokasyona gönderileceğine karar verirler. Hangi kurumun hangi ürüne ihtiyacı olduğu, ürünün miktarı gibi konularda yine sunucunun kontrolündedir. Bu noktadan sonra sunucular aldıkları ürünlerin girişini yaparak tamamını güvence altına alır ve dağıtımını yapmaya hazır duruma getirir. Sunucular aynı zamanda ürünlerin stoklarından da sorumludurlar. Eksik veya fazla ürünler, hasar görmüş ürünler de sunucuların kontrolü altındadır ve bütün bu süreç de onların sorumluluğundadır. Zincirin son halkasını da bütün bu aşamalardan geçip hazır hale gelen ürünleri kullanan sağlık çalışanları ve sağlık kuruluşlarından hizmet alan hastalar oluşturur.

Hastane lojistiğinde, tedarik ve taşıması yapılan ürünlerden en önemlisi ilaç temini ve bu ilacın güvenli, korunaklı bir şekilde belirtilen rotaya ulaştırılmasıdır. İlaçların taşındığı araç kesinlikle amacına uygun olmalıdır. Hijyen kuralları göz önünde bulundurularak aracın temizliği düzenli yapılmalı, ısı ayarı kontrol edilmeli ve kırılma ihtimali olan ürünlerin taşınması için gerekli önlemler alınmalıdır. Bazı ilaçların saklanma koşullarına göre özel araçlar bulundurulmalı, taşımayı yapan personele gereken eğitim verilmelidir ve bu tür taşıma işlerinde tüm işlemler denetim altında tutulmalı ve gerekli özen gösterilmelidir. Bir diğer önemli husus ise hastane ve laboratuvar gibi kuruluşlardan hizmet sonrasında biriken tıbbi atıklardır. Tıbbi atıkların hastaneden, laboratuvardan bu iş için özel eğitim almış personeller tarafından korunaklı bir şekilde direkt temas etmeden alınıp diğer atıklarla karıştırılmadan ve canlıların ulaşamayacağı bir yöntemle taşınıp yok edilmesi de yine lojistik tarafından gerçekleştirilmelidir.

İLAÇ VE HASTANE LOJİSTİĞİNDE AKTÖRLER KİMLERDİR?

Tıbbi ürünlerin üreticiden veya tedarikçiden çıkıp sağlık çalışanlarına ulaşmasına kadar geçen süreci kapsayan sağlık lojistiğinin farklı aşamalarında görev alan aktörleri şu şekilde sıralayabiliriz:

• Sağlık lojistiğinde sürecin en başında üreticiler ve tedarikçiler yer alır. Bu aktörler ilaçların, tıbbi malzemelerin tıbbi cihazların üretimini veya tedarikini gerçekleştirerek dağıtıma hazır hale getiriler.

• Dağıtıma hazır hale gelen ürünleri sonraki aşamada dağıtıcılar üstlenir. Ürünlerin muhafaza edildiği depoların saklama koşullarına uygun hale getirilmesinden de sorumlu olan dağıtıcılar üreticiden veya tedarikçiden aldıkları tıbbi ürünleri alıcıya hazır hale getirirler. Depoların sıcaklığı tıbbi ürünlerin sağlıklı şekilde muhafaza edilmesi için gereken optimum ayarda bulunmalı ve elbette ki hijyen kurallarına da uygun olmalıdır.

• Dağıtıcılardan sonraki aşamada sunucular yer alır. Sağlık hizmetine sunulan ürünlerin hangilerinin hangi tüketiciye uygun olduğuna ve hangi noktaya gönderileceğine sunucular karar verir. Sunucular kendilerine emanet edilen ürünlerin stok kaydını tutarak girişini yapar ve bunları dağıtıma hazır hale getirir. Stok kaydını tutuyor olmalarının bir sonucu olarak tıbbi ürünlerde herhangi bir eksik veya hasar olması durumunda sorumluluk sunuculara ait olacaktır.

• En son aşamada tıbbi ürünlerin teslim edildiği sağlık kuruluşları ve bunlardan sağlık hizmeti alan hastalar yer alır.

İLAÇ VE SAĞLIĞA ÖZEL LOJİSTİK ÇÖZÜMLER

• Deniz, hava ve kara taşımacılığı ve aynı zamanda parsiyel kamyon yükü (LTL), kısmi konteyner yükü (LCL) sevkiyatları ve her türlü taşımacılıkta ısı kontrollü ve zaman duyarlı ürünlere yönelik tedarik zinciri yönetimi çözümleri.

• Ürün gereksinimleri/ yönetmeliklerine göre müşterilerimiz için uçtan uca soğuk zincir taşıma çözümleri.

• Özel taşıma ve izleme, tam görünürlük ve müşterilerin özel gereksinimlerinin yerine getirilmesini içeren sevkiyatlar.

• Seçili operatörlerimiz ve servis sağlayıcılarımız aracılığıyla +2 °C / +8°C ve +15°C / +25°C sevkiyatlar için soğuk zincir garantisi.

• Özel Ekipman Çözümleri: Hava taşımacılığı için Çevreci-konteynerler ve TC ULD ( Teknik Komite, Birim Yükleme Cihazı), Denizyolu, Reefer, Soğutmalı kamyonlar, Isı Kontrol Aralığı görünürlük ve izlenebilirliği için veri kaydediciler.

• Beklenmedik durum planları, talepler ve malların iadesini içeren özelleştirilmiş bir Standart Operasyon Prosedürü (SOP) aracılığıyla ısı aralığı gereksinimlerini sağlamak için tedarik zincirinin Özel Rotalar Tasarımı, Risk yönetimi ve uygulanması.

ORİJİNAL İLAÇ VE JENERİK İLAÇ TANIMI

İlaç lojistiği konusunda öncelikle orijinal ve jenerik ilaç tanımlarından bahsetmek yerinde olacaktır.

Orijinal ilaç; Uzun araştırmalar ve klinik çalışmalar sonucu, belli bir hastalık üzerinde olumlu etki yaptığı kanıtlanmış, temeli patentli bir moleküle dayanan ve daha önceden benzeri üretilmeyen yeni ilaçlar için kullanılan uluslararası bir terimdir. Orijinal ilaçlar dünyanın birçok ülkesinde güçlü yasalarla, patent ve veri koruma hakları şemsiyesi altında belli bir süre boyunca korunurlar. Bu süre içinde, başka bir ilaç şirketinin, bu ilacın benzerini üretmesine izin verilmez. Böylece orijinal ilacın üreticileri AR-GE yatırımlarını karşılayabilmekte ve yeni araştırmalar için kaynak bulurlar. Orijinal ilacın yasal koruma süresinin dolması ile birlikte, ilaç şirketleri, orijinal ilacın benzerlerini piyasaya sürebilirler. Orijinal ilaçla aynı etken maddeyi, aynı miktarda içeren bu ilaçlar “ Jenerik İlaç” olarak adlandırılmaktadır.

Tüm ilaç tedarik zinciri süreçlerinde dikkat edilmesi gereken konulardan bir tanesi de “sahte ilaç” tır. Dünya Sağlık Örgütü’ ne göre sahte ilaç, etiketinden farklı miktarlarda etkin madde içeren, farklı maddelerden oluşmuş veya aktif bileşenleri içermeyen veya sahte etiket yapıştırılmış ürünlerdir. Hem orijinal hem de jenerik ürünlerin sahtesi yapılabilmektedir.

İLAÇ TEDARİK ZİNCİRİ YÖNETİMİ

HAMMADDE – İLAÇ FABRİKASI – İLAÇ DEPOSU

İlaç tedarik zinciri yönetiminde ilk aşama, tablet, kapsül gibi katı dozaj formları, çözelti veya süspansiyon gibi sıvı dozaj formları ve emülsiyon gibi yarı katı dozaj formlarına ait hammaddelerin tedarikçilerden veya aynı kuruluşun hammadde fabrikasından ilaç fabrikasına taşınmasıdır.

Depo ve seri numaralarına göre üretimi gerçekleştirilen ilaç şekilleri, ambalajlanarak kolilere yerleştirilir. Ürünler firma siparişlerine ve ihtiyaçlarına göre faturalandırılarak depolara iletilir. İlaç Fabrikası – İlaç Deposu arasında taşıma işlemi genellikle karayolu ile yapılmaktadır. Depolara ürün girişi sırasında, fatura bilgileri, seri numaraları kontrol edilmekte ve ürünler genellikle ürün sirkülasyonu da göz önünde bulundurulmaktadır. Ayrıca soğuk zincirle gelen ürünler için özel soğuk hava bölümleri yer almaktadır. İlaç depolarında olması gereken en önemli özellik, depo standardının, ilaçların herhangi bir şekilde ambalajlarının dahi bozulmalarını önleyecek nitelikte olmasıdır. Ürün özellikleri dikkate alınarak, ortamın sıcaklık ve nem oranının uygunluğu, temizliği, rafların yerden yeterli yükseklikte bulunması ve depo içerisinde rahat hareket imkânı sağlayan bir alanın olması diğer gerekli koşullardır.

İLAÇ DEPOSU – BAĞIMSIZ VEYA HASTANE (Kamu, Özel) ECZANELERİ

Yaygın olarak telefon aracılığı ile ilaç deposuna iletilen, eczanelere ait ilaç siparişleri deponun bilgisayar sistemine kaydedilir. Siparişler, görevli personelin “el terminali” ne doğrudan iletilir. Seri numaralarına göre taşıma kaplarına alınan siparişlerin faturaları düzenlenir, fatura bilgileri kontrol edilerek kolilere veya özel taşıma poşetlerine aktarılır. Sevkiyat bölgelerine göre ayrılan ürünler taşıyıcılara dağıtılmaktadır.

İlaç deposu- eczane sevkiyatı, ihtiyaca göre değişebilmekle birlikte, ülkemizde genellikle günde dört defa yapılabilmektedir. Acil siparişler depoya ait araçlar veya motorlu kuryeler tarafından iletilmektedir. Aşılar gibi soğuk zincir olarak taşınması gereken ürünler buz akülerine sarılı olarak taşınmaktadır.

BAĞIMSIZ VEYA HASTANE(KAMU, ÖZEL) ECZANELERİ – HASTA VE SAĞLIKLI BİREYLER

İlaç depolarından gelen ürünler eczane raflarına farmakolojik veya alfabetik sınıflandırma yapılarak yerleştirilmektedir. Serin hava koşullarında saklanması gereken ilaçlar, kendilerine ayrılmış ve kesinlikle gıda maddesi bulundurulmayan buzdolaplarına yerleştirilmektedir. Hasta ihtiyacına göre satışı gerçekleşen ilaçların barkodları okutularak eczane envanter sisteminden düşülür. Ödemeleri sağlık kurumları tarafından yapılan ilaçların barkod okuyucularından geçirilmesi gerekmektedir. Sistemli eczanelerde stok kaydı tutan çeşitli bilgisayar programları kullanılmaktadır.

Dikkat edilmesi gereken noktalar, ürünün son kullanma tarihi, barkod ve seri numaralarının ilaç ambalajlarında yer alması ve ambalajın kesilen kupür haricinde hiçbir şekilde deforme olmamasıdır. İlacın kendisi veya ambalajı ile ilgili bir problem olduğunda; hasta, ürünü kullanmadan satın aldığı eczaneye iade etmelidir. İade ürün (ters)lojistiğinde, bu tarz ürünler toplanarak gereken incelemeler için ilaç firmalarına geri gönderilir.

İYİ DAĞITIM UYGULAMALARI (GDP) VE İYİ DEPOLAMA UYGULAMALARI (GSP)

“İyi Dağıtım Uygulamaları” ve “İyi depolama Uygulamaları” ilaç tedarik zinciri yönetiminin temelini teşkil etmektedir. İyi Üretim Uygulamalarından (GMP), İyi Eczane Uygulamalarına (GPP) kadar uzanan tüm bu prensipler seti, uluslararası kabul görmüş, sektör standartları olarak karşımıza çıkar. İlaç ve medikal ürünler, özellikle aşılar ve biyolojik ürünler, soğuk zincir şartlarında taşınması gereken ürünlerdir. Lojistik süreç içerisinde yer alan ecza depoları, bayiler, hastaneler ve son kullanıcılar arasında ürünün taşınması sırasında korunma ısısı hiçbir şekilde değişmemelidir. İlaç ve diğer medikal ürünler üretildikten sonra tüketiciye ulaşana kadar belirli bir süre depoda bekleyebildiği için depolar ilaç lojistiğinde kritik alanlar olarak ifade edilmektedir. Bu nedenle depolar ila. Lojistiğinde en önemli halkalardan bir tanesidir.

YARDIMCI MADDE VE MALZEMELER

İlaç teslim sisteminde faydalanılan yardımcı madde ve malzemelerle;

• Üretim süresince ilaç dağıtım sisteminin mükemmelleştirilmesine olanak tanımakta,
• Ürünün hastaya olan biyolojik yararlılığının sürdürülebilmesi açısından korunması sağlanmakta,
• Ürünün tanımlanmasında yardımcı olmakta,
• Ürünün kullanımında ya da depolanmasında verimliliği sağlamakta ve güvenilirliğinin geliştirilmesine imkan tanımaktadır.

RAF ÖMRÜ

Raf ömrü, aktif bileşen miktarının %10’ unun etkisiz hale geldiği tarihtir. SKT doğru depolama yapıldığı sürece geçerlidir. Bu nedenle farmasötik bir ürünün raf ömrü, depolama ve taşıma koşullarına doğrudan bağlıdır.

ETİKETLEME

Etiketleme işlemi ürünün spesifik bilgilerini içeren doğru etiketin hazırlanması ve ürünün üzerine yapıştırılmasını kapsamaktadır.

ÜRETİM

Farmasötik ürünlerin üretim süreci, aktif ve yardımcı maddelerin tedarik edilmesi, üretim, üretim sonrası kalite kontrolü, depolama ve dağıtım süreçlerinden oluşmaktadır.

MALZEME

Aktif bileşenleri, yardımcı maddeler, paketleme ve etiketleme malzemeleri ile solventler ilaç lojistiğine konu olan malzemeler olarak tanımlanmaktadır.

PAKETLEME MALZEMELERİ

Baskılı paketleme malzemeleri ile ilaçların paketlenmesinde kullanılan yardımcı malzemeleri içermektedir.

TEKRAR DEĞERLENDİRME SÜRESİ

Ürünler kullanılmadan önce tekrardan bir değerlendirmeye ve kontrole tabi tutulabilmektedir.

DEPOLAMA

Farmasötik ürünlerin üretim sonrası kısa bir süre bir depoda tutulmasıdır.

TEDARİKÇİ

İlaçların üretiminde kullanılacak materyallerin tedarik edilmesinde görev alan, dağıtımcılar, hammadde üreticileri, satıcılar, brokerler ile lojistik işletmeleri tedarikçi sıfatını almaktadır. Tedarikçiler, lojistik süreç içerisinde belirleyici aktörler olabilmektedir.

PERSONEL

İlaç lojistiğinde uzmanlaşmış ve eğitimli personelin istihdamı gerekmektedir. Çalışanlar eğitimlerin yanı sıra, yaptıkları işe bağlı olarak koruyucu nitelikli iş giysilerini çalışma süreleri boyunca giymeli ve depolama sahasına güvenli olmayan ve dezenfekte edilmemiş ayakkabı ve giysi ile girmemelidirler.

DEPOLAMA SAHASI

Ürünler, depo sahasına getirildiği andan itibaren depoyu terk edene kadar izleme, kontrol ve denetimin yapılmasını sağlayan teknolojik altyapı depoda bulunmalıdır. İlaç ve medikal ürünler depo alanında paletler üzerinde depolanmalı, paletsiz ve kolisiz ürünler depo sahasına alınmamalıdır. Ürünler ve diğer yardımcı maddelerin doğrudan hava ile temas etmesi engellenmeli, koruyucu kutular veya koliler içerisinde istiflenmelidir. Karantina şartlarındaki ürünler ve materyaller depo sahasından olabildiği kadar uzak bir yerde ayrı bir şekilde depolanmalıdır. Mal kabul dağıtım sahası, ilaçların ve medikal ürünlerin korunması için havalandırılmalı ve ürünler bu alanda doğrudan güneş ışığından korunmalıdırlar. İlaç ve medikal ürünlerin depoda istiflenmeden önce bekletildiği alan temiz ve kuru olmalıdır. Karantina şartlarına sahip alanlar, deponun diğer alanından yalıtılmış olmalıdır. İlaç ve medikal ürünlerin son kullanım tarihlerinin sona ermesi ya da herhangi bir nedenle kullanılmaz hale gelmesi ile ilgili olarak uyarıcı bir sistemin (RFID) bulunması gerekmektedir. Yüksek radyoaktive içeren ilaç ve medikal ürünler tehlikeli madde kapsamında değerlendirilmektedir. Dolayısıyla bu tür ürünler kurşun ihtiva eden ambalajlarda taşınmaktadır. İlaç ve medikal ürünlerin elleçlenmesinde iyi üretim uygulamalarında yer alan standartların dikkate alınması gerekmektedir. Bu standartlara göre ilaç ve  medikal ürünler yüksekten atılmamalı, yuvarlanmamalı ve kırk beş kg’dan fazla olan kolili ürünler için insan gücü kullanılmamalıdır. Uygun bir sistem olan kullanım tarihi ilk biten ilk çıkar prensibi “First Expired / First Out” (FEFO) uygulanmalıdır.

ETİKETLEME VE KONTEYNER

Her bir ürün için, içerisinde saklandığı konteyner üzerinde tanımlayıcı etiketler bulunmalıdır. Bu bilgiler arasında koruma ve bakteriyel bulaşma koşulları ile ilgili bilgiler de bulunmalıdır.

STOK DÖNGÜSÜ VE KONTROLÜ

Periyodik stok kontrolü gerçekçi ve düzenli olmalıdır. Elektronik ortamda yapılacak stok kontrolleri günlük olarak yapılırken, manuel olarak en az altı aylık sürelerde kontroller yapılmalıdır. Zarar görmüş veya kullanılmaz hale gelmiş olan ilaç ve medikal ürünler de ayrı bir şekilde stok kontrolünde dikkate alınmalıdır.

İADE ÜRÜNLER

Eczane veya sağlık kuruluşlarından geri dönen (iade) ürünler doğrudan bir şekilde depo sahasına alınmamalı ve imha edilmelidir.

İLAÇ VE HASTANE LOJİSTİĞİNDE DAĞITIM KANALLARI

Dağıtım Kanallarının İşlevi: İlaç dağıtım kanalları, hastayla ilaç üreticisi arasındaki zincirin halkalarındandır. Aradaki hareketi dağıtım kanalları veya dağıtıcı firmalar sağlar. Dünyada eczanelerde satılan ilacın büyük çoğunluğu dağıtım kanalları aracılığıyla yapılmaktadır. Avrupa’ da bu dağıtım kanalları 1960 ‘ da kurulan GIRP‘ın üyesidirler. GIRP ‘in 18 Avrupa ülkesinden 450 ilaç toptancısı üyesi bulunmaktadır.

Dağıtım Kanallarının Yapılanması: Dünya’da ülkeden ülkeye değişen sosyal ve sağlık sistemlerine bağlı olan eczane yapıları, doktorların reçeteleme eğilimleri ve ürün yelpazesi nedeniyle dağıtım kanalları farklı yapılanma göstermekte, bu yapılanma kıtalara göre farklı biçimler almaktadır. Dünyada üretilen ilacın yaklaşık yüzde 25’ini tüketen Avrupa ‘da aşağıya doğru örgütlenmesi üretici-toptancı(dağıtım kanalları)-eczacı, dünyanın büyük pazarlarından biri olan ve %16‘sını tüketen Japonya’da ise, üretici-dağıtıcı-doktor şeklindedir. İlacın reçetesini yazan doktor aynı zamanda satışını yapmaktadır. Pazar büyüklüğü sıralamasında birinci olan Kuzey Amerika’da yapılanmanın biçimi ise ağırlık olarak üretici-dağıtıcı-market(eczane bölümleri) şeklindedir.

Bunların dışında ABD’ de ve Avrupa’ da bazı özel yapılanmalar söz konusudur: 1970’li yıllarda market eczacılığına karşı İngiliz eczacıların geliştirdikleri zincir eczane uygulaması ve ABD’ de bulunan MEDCO örneği. Ayrıca dünyada ilaç dağıtım kanalları halen, ulusal veya yerel nitelikleri ağır basan bir görünüm vermektedir. Dağıtım kanalları şirketlerini incelediğimizde, dört farklı şirket tipi göze çarpmaktadır.

Uluslararası Şirketler: Toptan ve perakende satış yapmaktadırlar. Farklı ülke ve bölge pazarlarına hizmet verirler.

Ulusal Şirketler: Bunlar da toptan ve perakende satış yaparlar. Sadece bulundukları ülke pazarına ve bölge pazarına hizmet verirler. Genellikle şirket sahibi ve profesyonellerden oluşan bir yöntemleri vardır.

Bölgesel Şirketler: Bulundukları ülke içinde sınırlı bir bölgeye hizmet verirler. Genellikle şirket sahipleri ve profesyonellerden tarafından yönetilirler.

Kooperatifler: Ülke ve bölge düzleminde hizmet verirler. Toptan satış yaparlar. Eczacılarla birlikte profesyoneller tarafından yönetilirler. Karlılığı ikinci planda düşünürler. Hizmette eşitlik kuralına uygun hareket ederler.

Yukarıda da görüldüğü gibi, Türkiye’de ilacın önemli bir bölümü dağıtım kanalları(ecza depoları ve ecza kooperatifleri) tarafından tüketiciye ulaştırılmaktadır. Üretimin yaklaşık %83’ü dağıtım kanalları aracılığıyla eczaneye götürülmektedir. Üretici firmalardan hastanelere veya eczaneye olan ağırlığı düşüktür. Bu harekette çoğunlukla üretici firmanın hizmet aldığı lojistik veya dağıtıcı firmalar rol almaktadır.2005 yılında yapılan yasa değişikliğiyle, SSK’lı hastaların ilacı eczanelerden de tedarik edebilecek olması hiç kuşkusuz pazar payındaki bu dağılımı etkileyecektir.

Türkiye’ de Sağlık Bakanlığı’na kayıtlı ecza deposu sayısı 434’tür, ancak faaliyeti olan ecza deposu sayısı 100 ‘ün altındadır. Türkiye’de ilaç dağıtım kanalları sektöründe ecza depolarının yanı sıra ilaç kooperatifleri de bulunmaktadır. Bölge eczacılarının kar amacı olmayan “Eczacı Kooperatifleri” bünyesinde oluşturdukları ortaklıklar yasal çerçevede ecza deposu olarak işlem görmektedir. Türkiye’ de ilaç dağıtım kanalları arasında önemli bir rekabet söz konusudur. Bu rekabet eczane ve ilaç firmaları açısından olumlu fakat dağıtım kanalı şirketleri için yıpratıcıdır. Günümüzde, Türkiye dağıtım pazarının yaklaşık %80-85’i 3 dağıtım kanalı tarafından kontrol edilmektedir. Kalan %15’lik Pazar payı ise bölgesel olan küçük ecza depoları arasında paylaşılmaktadır.

DAĞITIM KANALLARI 

İlaç ve medikal ürünler kendi özelliklerine uygun bir biçimde araçlara yüklenmeli ve uygun koşullarda taşınmalıdır. Taşımada, “Soğuk Zincir” kırılmamalıdır. Ürün özelliklerine göre; kuru buz, karyojenik soğutma ve soğuk havalandırma yöntemi ile ürünün ısısı korunmalıdır. Buna karşılık ilaç ve medikal ürünlerin donması ve kristalize olması engellenmelidir. Donan ve kristalize olan ilaçların çözüldükten sonra kullanılmaları mümkün olmamaktadır. Bu tür sorunlar genellikle havayolu taşımacılığında; aktarma ve uçuş sırasında uygun olmayan koşullarda depolama (ısının 0 derecenin altında olduğu durumlarda) ve ulaştırılan noktada kabul işleminin uzaması (ısının 0 derecenin altında olduğu durumlarda) karşı karşıya kalınmaktadır. Karayolu taşımalarında ise; kullanılan buz akülerinin uygun yerleştirilmemesi ile soğuk havalarda yapılan yanlış uygulamalardan (buzlu/ılık akü kullanmamak) kaynaklanmaktadır. Bu sorunun ortadan kaldırılabilmesi için;

• Kullanılan buz akülerinin, uzun ömürlü aşı nakil kaplarına aşılar konulmadan önce uygun şekilde yerleştirilmesi
• Donma göstergesi kullanılması
• Nakil sırasında dikkatli olunması (ısıtılmayan araçta aşı bırakmamak)
• Aşırı soğuk havalarda: Buz akülerinin çıkarılması ve buzlu su dolu akü kullanılması gibi önlemler alınabilmektedir.

İLAÇ SOĞUK ZİNCİRİNİN AKSAMASINA NEDEN OLABİLECEK DURUMLAR

TAŞIMA SIRASINDA

• Nakil aracının bozulması
• Soğuma ünitesinin bozulması
• Nakil işleminin gecikmesi
• Kötü hava koşulları
• Yetersiz buz aküsü vb. durumlar

DEPOLAMA SIRASINDA

• Soğuk oda / Buzdolabı arızası
• Yetersiz alan
• Elektrik kesintisi
• Yanlış depolama sıcaklığı

KORUYUCU ÖNLEMLER

• Olası bir acil durum planının hazırlanması
• Alternatif soğuk depolama olanaklarının belirlenmesi
• Aletlerin bakımının düzenli olarak yapılması
• Yedek parça sağlanması
• Buz akülerinin sayısının max düzeyde tutulması
• Extra buz/buz aküsü kaynaklarının belirlenmesi
• Personelin prosedürlere uygun olarak eğitilmesi

TAŞIMA SORUNLARI İLE İLGİLİ EYLEMLER

• Başka bir araç sağlanmalı
• Buz bulunmalı
• Üstünüzle/gönderici/alıcı ile temasa geçilmeli

DEPOLAMA SORUNLARI İLE İLGİLİ EYLEMLER

• Geçici bir depolama olanağı bulunmalı
• Buz bularak uzun ömürlü aşı nakil kaplarına yerleştirilmeli
• Görevli personeli aranmalı

TIBBİ MALZEMELERİN TAŞINMASI

Hastane lojistiğinde taşıma süreci iç ve dış taşıma olmak üzere iki kısma ayrılmaktadır.

İç Taşıma: Hastanenin tüm birimlerinin gereksinimlerinin karşılanması amacına yönelik ürün, malzeme ve cihaz akış faaliyetlerini içermektedir.

Dış Taşıma: Hastaneye her türlü malzemenin alım işlemi ile başlayan dış taşıma, bu malzemelerin ecza ve medikal depolarından hastane depolarına taşınması ile tamamlanmaktadır.

• Ecza depolarından, ilgili mevzuat ile ilaç bulundurmaya ve satmaya yetkili kılınan yerler ve kişiler dışındaki gerçek ve tüzel kişilere sevkiyat yapılamamaktadır.
• Sevk irsaliyesinde esas ürün veya ürünün emsali belgede gösterilir. Bunun yanında sevk tarihi, ürünün adı, birim dozu ve farmasötik formu, miktarı, gönderenin ve alıcının adı ve adresi bulunmalıdır.
• Ecza deposunun, acil durumlarda halka ilaç verme yetkisi bulunan yerlere ve kişilere istenen ürünleri derhal sağlayabilecek durumda olması gerekmektedir.

HASTANE ATIK DEPOLARINDA TUTULAN ATIK TÜRLERİ

Çevre ve Orman Bakanlığı‘nın hazırladığı Tıbbi Atıkların Kontrolü yönetmeliğine göre, hastane atık depolarında tutulan atık türleri aşağıdaki gibi sınıflandırılmıştır.

1. Tıbbi Atık
2. Tehlikeli Atık
3. Enfeksiyöz Atık
4. Patolojik Atık
5. Kesici – Delici Atık
6. Farmasötik Atık
7. Genotoksik Atık
8. Kimyasal Atık
9. Ağır Metal İçeren Atıklar
10. Basınçlı Kaplar

TIBBİ ATIKLARIN TAŞINMASI

Tıbbi atık torbaları doğrudan tıbbi atık taşıma aracına yüklenebileceği gibi, tekerlekli / kapaklı plastik veya metal konteynerler içinde de atık taşıma aracına yüklenebilirler. Taşımanın bu şekilde yapılması durumunda konteynerler de günde en az bir kez temizlenir ve dezenfekte edilir.

Tıbbi atıkların toplanması, taşınması ve imha edilmesi görevini periyodik olarak sağlık kontrollerinden geçirilen, özel olarak eğitilmiş, sertifikalı ve özel araçlarla donatılmış ekipler gerçekleştirmektedir. Ekiplerin kullandığı tüm giysiler ve araçlar, yalnızca bu özel görev için, Tıbbi Atık Yönetmeliğe uygun biçimde oluşturulmalıdır. Sağ, sol ve arka yüzeylerinde görülebilecek uygun büyüklükte ve siyah renkli “Uluslararası Biyotehlike” amblemi ile siyah harfler ile yazılmış “DİKKAT! TIBBİ ATIK” ibaresinin bulunması gereklidir. Dış yüzeyinin turuncu renge boyanması gerekir. Hastanede gün içerisinde iki defa toplanan tıbbi atıklar atık deposuna taşınır. Bu taşıma işleminden önce özel torbalarına doluluk oranını geçmeyecek şekilde özel elbiseli ve eğitimden geçirilmiş sağlık personeli tarafından poşetlenir. Günün sonunda belediyeden gelen ( İstanbul ‘da İSTAÇ) araçlara yüklenir ve imha tesislerine gönderim işlemi tamamlanır.

KAYNAKÇA

• https://www.sertrans.com.tr/saglik-lojistigi-nedir
• https://www.yolda.com/blog/saglik-lojistigine-genel-bakis/
• https://www.noatumlogistics.com/tr/ilac-ve-saglik-lojistigi/
• https://polen.itu.edu.tr/bitstream/11527/5816/1/3163.pdf
• Erdal M ,Görçün Ö.F,Görçün Ö,Saygılı M.S . (2020) Entegre Lojistik Yönetimi. Beta Basım Yayım Dağıtım. 978-605-242-739-2

Instagram Hesabı‘mızı da takip edebilirsiniz!